دامغان

دامغان امروز شهريست سر راه تهران و مشهد كه تا پايتخت ۳۴۳ كيلومتر فاصله دارد، دامغان بوسيلة رشته راه آهن تهران ومشهد بمركز مرتبط است. اينراه پس از عبور از سمنان و گذشتن از قسمتهاي كوهستاني وارد دشت نسبه همواري شده پس از آنكه از دامغان گذشت مجدداً با كوهها مصادف ميگردد و همين جاست كه مهندسين راه براي دوري جستن از كوه بريهاي پر زحمت و پر خرج راهرا از دامنه كوهها و برجستگيها كشيد و بشاهرود پيوسته اند. در ۱۳۵ كيلومتر فاصله ميان سمنان و دامغان رويهم و يادوك ۶۹۵ پل بزرگ و كوچك ساخته شده و نيز بين شاهرود و دامغان كه ۶۵ كيلوميتر مسافتست ۱۵۸ پل و ۱۴ ويادوك بنا گريده و از اينرو ميتوان كمي بوضعيت طبيعي و پست و بلنديهاي اينحدود آشنا گرديد.بين دامغان و گرگان كه در شمال است بجهه وجود يك سلسله كوههاي مرتفع راه شوسه وجود ندارد و تها عبور و مرور از معابر تنگ و خطرناك كوهستانها انجام ميگيرد. آب اين شهر خوب و سازگار و هوايش تقريباً معتدل است اما چون در انتهاي دالاني از شعبات كوه البرز قرار گرفته پيوسته در معرض وزش بادهائيست كه تقريباً هميشه در اين معبر جريان دارد بدينجهه اغلب براي دامغان غبار آلود و پر از گرد و خاك ميباشد و بي شك همين آشفتگي تقريباً دائمي هواست كه افسانة چشمه بادخان را پديد آورده است. سرعت و شدت اين بادها گاه آنچنانست كه فضا را كاملا تيره و تار ميسازد و بهمين جهه است كه در دامغان در اشجار بلند مخصوصاً سپيدار چنار كمتر ديده ميشود و بيشتر درختان كوتاه مانند انار، آلو، انجير، الو پرورش ميابد.قوت و مداومت باد را از خراشيدگيهائي كه بمرور روي جدارمناره هاي محكم پديد آمده ميتوان استنباط كرد.بطوركيه قبلاً ذكر شد در دامغان همه گونه محصول عمل ميآيد پنبه و گندمش زياد و مرغوب و پسته اش از نظر خوبي جنس و خوشمزگي زبانزد همه جاست و گرچه در ادركان يزد و كرمان نيز پسته خوب و درشت بدست ميآيد اما عطر و طعم پسته دامغان را ندارد بعلاوه عمر درختان پستة دامغان بيشتر است ليكن اشجار پستة اين شهر هر سه يا چهارو گاهي پنج يا شش سال يكبار باور ميگردند و بسيار مواقع نيز در معرض سرمازدگي واقع شده و بي برك و بر ميشوند. انگور و زردآلوي دامغان خوبست . ميوه هاي ديگر نيز كم و بيش دارد مخصوصاً صيفي كاري آن در خور يادآوريست. صنايع دامغان تقريباً منحصر بهنرهاي دستي: چيت زني (نوعي قلمكاري) و بافتن پارچه هاي نخي است.از لحاظ معدن دامغان بسيار غني است چه در كوههاي نزديك آن بيشتر معادن مخصوصاً سرب، آهن مغناطيس، طلا، زغال سنگ و غيره وجود دارد اما ساي ذغال سنگ كه باوسايل نقاص كمي استخراج ميگردد از معادن ديگر بهره برداري نميشود، معادن طلاي دامغان خيلي مهم و قابل استفاده است و اگر روزي دولت باستخراج آن اقدام نمايد سود سرشاري خواهد داشت.
دامغان پايتخت اشکانياندامغان در حدود چهارصد سال پيش از ميلاد مسيح چنان عظمتی داشت كه اشك سوم و تيرداد اشكانی در سال ۲۴۹ پيش از ميلاد آن را پايتخت خود اعلام نمودند . اين شهر تا قرن اول ميلادی اهميت خود را حفظ كرد و مركز ايالت بزرگ قومس بود . برخی ها , طرح اين شهر را به هوشنگ نسبت داده اند . اين نظريه به واقعيت نزديكتر است كه مردم اين منطقه دراطراف رودخانه چشمه علی كه در درة كوههای شمالی جاری است اسكان يافتند و مدنيتی را بوجود آوردند . چنانكه نوشته اند , نزديك به چهارصد سال پيش از ميلاد جمعی از مغان در مسير رود سكنی گزيدند و به همين علت , نخست اين منطقه ده مغان ناميده می شده و به مرور زمان و در آخر الامر به دامغان تبديل گرديد .دامغان مدتی پايتخت زمستانی اشكانيان بود و تا كشته شدن يزدگرد , آخرين پادشاه ساسانی موقعيت خود را حفظ كرد . در دوره های حكومت امويان ,عباسيان , طاهريان , سامانيان , سربداران و ديلميان دامغان از موقعيتی ممتاز برخودار بود .
دامغان پايتخت ساسانيانآنچه تاکنون خلاف آن ثابت نشده این است که؛ پایتخت زمستانی اشکانیان شهر صد دروازه بوده و اردشیرساسانی پس از آنکه در سال ۳۹۷ قبل از هجرت پیغمبر اسلام اردوان اشکانی را کشت و سلسله ی اشکانیان منقرض شد مدتی پایتخت زمستانی خود را دامغان و تیسفون قرار داد که تیسفون تا کشته شدن یزدگرد آخرین پادشاه ساسانی پایتخت ساسانیان بوده و خرابی تیسفون در تاریخ معلوم است. ولی نسبت به دامغان (صددروازه) نظریه ی آنان را که نوشته اند در محلی نزدیک شهر کنونی بوده به علاوه در تاریخی ذکر نشده کمترین آثاری از چنان شهر بزرگی نیست و اگر می بود بایستی واقعه ی خرابی آن و احداث شهر با این باره ی مهم ضبط می گردید و تاریخ ایران در زمان ساسانیان روشن است.موقعیت جغرافیاییدامغان بين ۵۳ درجه و ۴۲ دقيقه تا ۴۵ درجه و ۴۹ دقيقه طول شرقی و ۳۶ درجه تا ۳۴ دقيقه عرض شمالی قرار گرفته است. اين شهرستان محدود است از شمال به کوههای البرز و از جنوب به دشت کوير و از غرب به شهرستان سمنان و از شرق به شهرستان شاهرود.
شهر دامغان در دامنه جنوبی البرز و در ۱۲۰ کيلومتری شرق سمنان و ۷۰ کيلومتری غرب شاهرود واقع شده است. قسمت اعظم مساحت شهرستان دامغان را دشت و قسمت ديگر را کوهستان تشکيل می دهد. بلندترين نقطه اين شهرستان، قله ای است به ارتفاع ۳۸۱۳ متر ارتفاع از سطح دريا در کوه سرتنگه از سلسله کوهستان البرز و پست ترين نقطه آن، ۱۰۶۳ متر از سطح دريا ارتفاع دارد که در کوير چاه جام در جنوب دامغان واقع شده است. شيب دشت دامغان از شمال به جنوب است که از چاه جام، به سمت دشت کوير باز هم از ارتفاع آن کاسته می شود تا اينکه کوههای کم ارتفاع واقع در جنوب، چاله يا دشت دامغان را از دشت کوير، جدا می کند. از نظر زمين شناسی، قديمی ترين تشکيلات منطقه دامغان مربوط به دوره پرکامبرين است. اين تشکيلات زمين ساختی شامل شيست، گنيس و ديگر سنگهای دگرگونی می باشد. در کوهستانهای شمالی دامغان گسلهای متعددی با جهت جنوب غربی ـ شمال شرقی وجود دارد که رعايت آن در ايجاد ساختمانها و ديگر تاسيسات به خاطر احتمال وقوع زلزله لازم است.