منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ

منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در استان ايلام بين N3330 الي N3350 عرض شمالي و E4615 الي E4640 طول شرقي واقع شده است. مساحت آن ۲۹۱۴۶ هكتار مي باشد.
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ به علت برخورداری از پوشش جنگلي بلوط و چشم اندازهاي زيبا و دره‌هاي شگرف و قرار گرفتن در بين حوزه استحفاظي سه شهرستان ايلام، شيروان چرداول و ايوان همواره مورد توجه بوده است. سوابق نشان مي‌دهد که در اين منطقه کل، بز، قوچ، ميش، خرس، پلنگ و … به وفور زيست می‌نموده‌اند. اما در حال حاضر بعلت تعارض‌هاي فراوان، اين منطقه از وجود چنين گونه‌هاي با ارزشي محروم شده يا بصورت لکه‌اي و اندک در آن زيست مي‌کنند.بررسي‌ها نشان مي‌دهد که بيشترين آسيب و تخريب منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ طي سي سال گذشته صورت گرفته است، ولي کماکان بخاطر شرايط پستی و بلندی و غنای طبیعی از جايگاه زيستي با ارزشي برخوردار مي‌باشد. بدین دلیل از طرف اداره کل حفاظت محيط زيست استان ايلام از سال ۱۳۶۳ تا ۱۳۷۵ به مدت ۱۳ سال بعنوان منطقه شکار و تير اندازي ممنوع تحت حفاظت و کنترل بوده است. سپس به منظور احياء حيات وحش و پوشش گياهي ضمن تغيير حدود از سال ۱۳۷۵ و بر اساس مصوبة شماره ۱۵۴ شوراي عالي حفاظت محيط زيست به منطقه حفاظت شده ارتقاء يافته و در فهرست مناطق چهارگانه سازمان حفاظت از محیط زیست در آمده است.
موقعيت جغرافياييمنطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در شمال استان ايلام و در بين سه حوزه استحفاظي شهرستان‌هاي ايلام، شيروان چرداول و ايوان قرار دارد. وسعت منطقه ۳۳ هزار هکتار و بصورت کوهستاني با پوشش جنگلي است. این منطقه در طول شرقي ۴۶ درجه و ۱۸ دقيقه تا ۴۶ درجه و ۳۷ دقيقه و عرض شمالي ۳۳ درجه و ۳۶ دقيقه تا ۳۳ درجه و ۴۵ دقيقه واقع شده است.
حد و حدود قانونيحد و حدود منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ به شرح ذيل تعيين شده است:شمالاً: از دره شاه قلندر شيروان به طرف غرب در منتهي‌اليه زمين‌هاي كشاورزي و دامنه كوه قلارنگ به ابتداي جاده قلندر – ايلام و امتداد آن در ضلع جنوبي زمين‌هاي متعلق به كارخانه سيمان و در همان مسير تا روستاي سراب كارزان و متصل به جاده جيب‌رو بانكول تا محل تلاقي دره دراز ايوان.غرباً: از محل دره دراز (سيكندر) به طرف ايوان متصل به زمين‌هاي كشاورزي روستاي سراب و چشمه سفيد تا متصل شود به بريدگي كوه شره‌زول (ميش‌راه) و امتداد آن به زمين‌هاي زراعتي روستاي گله‌جار و دامنه جنوبي كوه ‌واور منجل.جنوباً: از دامنه كوه واور و منجل در امتداد زمين‌هاي منطقه شمالي (زمين‌هاي دانشگاه ايلام) و امتداد آن تا كمر صاف و پا دامنه كوه‌ها تا متصل شود به ابتداي جاده قلندر و قوچعلي و امتداد آن در خط‌الراس كوه شلم تا مله گون و جاده جيب‌رو ايلام – ميش‌خاص.شرقاً: در امتداد جاده جيب‌رو ايلام – ميش‌خاص متصل به جاده جديد‌الاحداث حسن گاوداري تا متصل به بريدگي خط‌الراس جاده حسن گاوداري و كوه قلارنگ و امتداد حد واسط دره آبرفتي كوه قلارنگ، كوه سم‌خر تا متصل شود به دره شاه قلندر شيروان.
راه‌هاي ارتباطيدو ورودي اصلي در جنوب و غرب منطقه حفاظت‌شده مانشت و قلارنگ كه هر دو راه‌هاي اصلي دسترسی به منطقه را تشكيل مي‌دهند عبارتند از جاده اصلي ايلام- سرابله كه از قسمت مركز منطقه و جاده ايلام – ايوان كه از قسمت غربي منطقه عبور مي‌کند. در واقع اين راه‌ها، اصلي‌ترين ورودي‌هاي منطقه را تشكيل مي‌دهند. راه‌هاي فرعي ديگري نيز در منطقه حفاظت شده وجود دارند كه مهمترين آنها عبارتند از جاده تنگ ارغوان- زردآلو آباد، جاده قديم ايلام – سرابله. ساير راه‌هاي فرعي منتهي به پارك، خاكي بوده و در اكثر قسمت‌هاي منطقه وجود دارند. روستاي كارزان در شمال منطقه، روستاي ميش‌خاص در شرق منطقه و روستاي سراب ايوان در غرب از طریق راه فرعي مي‌توانند به منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ دسترسي داشته باشند.
آبادي‌ها و شهرهاي داخل و پيرامون منطقه حفاظت شدهدر داخل منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ هيچ گونه آبادي وجود ندارد، اما با توجه به اينكه منطقه مذكور در بين سه شهرستان ايلام، شيروان چرداول و ايوان محصور شده است، در محيط پيراموني آن روستاهاي زيادي استقرار يافته‌اند كه فعاليت‌هاي معيشتي اين روستاها عموماً كشاورزي و دامداري است.شهر ايلام در جنوب و شهر چوار در جنوب غرب منطقه از جمله نقاط شهري هستند كه در حاشيه منطقه قرار دارند. روستاهاي سراب ايوان، گلزار، كله‌جوب در غرب، سراب كارزان، چشمه پهن، قنات آباد، چشمه رشيد، چشمه خزانه، جوب دراز ميرزابيگي در شمال منطقه، روستاي حسن گاوداري در شمال شرق، روستاي حيدرآباد، زردآلوآباد، داروند و طولاب در شرق منطقه واقع شده‌اند. این روستاها از جمله مهمترين آبادی‌های پيرامون منطقه هستند كه اقتصاد آنها بر پايه كشاورزي و دامداري سنتي استوار است. در داخل منطقه حفاظت شده بخصوص در نواحي مانند چپه سورگه، دو قوله، ميان تنگ، عشاير متحرك وجود دارند كه هرساله به منظور چراي دام، به اين مناطق ييلاق مي‌كنند و به فعاليت‌هاي كشاورزي، باغداري، زنبورداري و دامداري مشغولند. آنها بيشتر در قسمت‌هاي دشتي و بعضاً در نقاط كوهستاني و جنگلي برای چراي دام مستقر هستند.
لازم به ذكر است كه شهر ايلام در حاشيه جنوبي منطقه واقع شده و اثرات زيادي بر محدوده حفاظت شده مي‌گذارد. اهالي اين شهر عموماً از دره ارغوان، تنگ دالاب، ميان تنگ و ارتفاعات منطقه برای استفاده تفرجگاهي و كوهنوردي بهره‌برداري مي‌كنند. علاوه بر آن منطقه تحت تاثير دخالت‌ها و بهره‌برداري‌هاي حداقل ۴۰ روستاي واقع در حاشيه آن است كه تعدادي از آنها كه خيلي با منطقه فاصله ندارند بدليل دسترسی آسان و سريع موجبات تخريب و انهدام پوشش گياهي منطقه را فراهم مي‌کنند. ساير روستاها كه فاصله بيشتري با منطقه دارند صرفاً برای چراي دام از منطقه استفاده مي‌کنند و كمتر در تخريب منطقه نقش دارند.
وضعيت طبيعيپستي و بلنديمنطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ منطقه‌اي كوهستاني از سلسه جبال زاگرس است که سيماي آن از ارتفاعات خيلي مرتفع و تپه‌‌ماهورهاي ناهمگن و دره‌هاي عميق تشكيل شده است. حدود ۷۰ درصد منطقه را تيپ اراضي كوهستاني، ۱۹درصد را تيپ تپه‌اي و ۱۱ درصد را تيپ اراضي جلگه‌اي مرتفع تشكيل مي‌دهد.بطور كلي منطقه به هفت واحد هيدرولوژيكي تفكيك شده است. دامنه تغييرات ارتفاعي بين ۱۱۰۵ تا ۲۶۵۰ متر از سطح دريا متغير است (شکل ۹). در ارتفاعات مختلف سيماي طبيعي منطقه نيز متفاوت خواهد بود. حداقل ارتفاع منطقه حفاظت شده در اراضي کشاورزي سراب ايوان و حداکثر آن در كوه مانشت قرار دارد. پستي و بلندي منطقه حفاظت شده در تمام سطح منطقه يكسان نبوده و بيش از ۷۰ درصد آن كوهستاني است. كوه‌ها، دره‌ها و صخره‌هاي متعددي كه در سطح منطقه وجود دارند، مناظر بسيار زيبا و بديعي را بوجود آورده‌اند كه از ارزش گردشگري و زيبا شناحتي برخوردار است. تضادهايي كه در شكل و سيماي كوه‌ها و دره‌های منطقه حفاظت شده وجود دارد كه هر كدام از آنها داراي ويژگي‌هاي منحصر به فرد است و با بوجود آوردن شرايط زيستي مختلف و تنوع ميكروكليما، تنوع گياهي منطقه را افزايش داده‌اند. همچنین به لحاظ داشتن منابع آبي (چشمه)، آثار تاريخي، فرهنگي و آثار فيزيكي – طبيعي فراوان جلوه‌هاي زيبایی بوجود آورده كه داراي ارزش‌هاي اكوتوريستي است.
مهمترين كوه‌ها و دره‌هاي منطقه حفاظت شده■ كوه‌هاكوه‌هاي شمال و شمال غرب: كوه‌هاي مانشت با ارتفاع ۲۶۵۰ متر از سطح دريا (شمال منطقه)، كوه بانكول با ارتفاع ۲۳۱۵ متر از سطح دريا (شمال غرب منطقه). اين كوه‌ها سيماي استپي دارند و در قسمت‌هاي پائين دست پوشش جنگلي دارند و پوشش آنها اغلب از مراتع يا درخت‌زار تشكيل شده است.كوه‌هاي مركزی: كوه گچان با ارتفاع ۲۳۳۰ متر و كوه قلارنگ با ارتفاع ۲۴۴۵ متر از سطح دريا. اين كوه‌ها داراي سيماي جنگلي بوده و از جنگل‌هاي انبوه تا پراكنده تغییر می‌کند.كوه‌هاي غرب: كوه گاوراه با ارتفاع ۲۳۳۵ متر و كوه كرمرو با ارتفاع ۱۹۷۰ متر از سطح دريا كه داراي پوشش جنگلي انبوه تا پراكنده هستند.كوه‌هاي جنوب: كوه سرگب با ارتفاع ۲۱۰۷ متر و كوه شلم با ارتفاع ۲۴۴۵ متر از سطح دريا كه داراي پوشش جنگلي نيمه انبوه بلوط مي‌باشند.■ دره‌هادره شاقلندر:‌ معروفترين دره منطقه حفاظت شده بوده که در شمال منطقه واقع شده است. این دره داراي سيماي جنگلي بوده و چشم‌انداز زيبايي را به وجود آورده است.دره يا تنگه ارغوان: این دره در قسمت جنوب منطقه حفاظت شده واقع شده و به لحاظ داشتن گونه درخت ارغوان از اهميت اکولوژيک برخوردار است. اين تنگه از ابتداي جاده سايت اطلاعاتي شروع مي‌شود.دره يا تنگه دالاب:‌ این دره در ضلع جنوب غربي منطقه حفاظت شده واقع شده و بعد از روستاي گله‌جار شروع مي‌شود.
آب و هوا و اقليممنطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ بخشي از حوزه آبريز خليج فارس و درياي عمان است كه در بخش باختري كشور و در گستره چين‌خوردگي زاگرس مياني قرار دارد. این منطقه از نظر شرايط آب و هوايي تحت تاثير سه سيستم كم فشار مديترانه‌اي، سيستم‌هايي كه منشاء اصلي آن اقيانوس اطلس شمالي است و سيستم‌هاي كم فشار سوداني مي‌باشد كه در اين ميان سهم سيستم‌هاي اول و دوم بيشتر است. به علاوه، وجود سلسله جبال زاگرس كه در برابر جريانات غربي يك ديوار اقليمي را تشكيل مي‌دهند كه در افزايش ريزش‌هاي جوي بخصوص در ارتفاعات منطقه اثر زيادي دارند. كوهستاني بودن منطقه، شكل و نحوه قرار گرفتن دره‌ها و كوهستان‌ها در بخش‌هاي مختلف منطقه نسبت به جريان‌هاي باران زا، موجب تغييرات شديد بارندگي در جاي جاي محدوده شده‌اند. ميانگين بارندگي ساليانه محدوده منطقه حفاظت شده بر اساس نقشه خطوط همباران ساليانه معادل ۶۳۲ ميلي‌متر محاسبه شده است.
بيشترين بخش از بارندگي ساليانه در طي سه ماهه دي، بهمن و اسفند بوده و در ماه‌هاي تابستان بارندگي بندرت اتفاق مي‌افتد. بنابراين، بر اساس بررسي‌هاي انجام شده فصل زمستان با ۴۵ تا ۵۰ درصد، پرباران‌ترين فصل سال و پائيز با ۸۰/۳۰ درصد دومین فصل پرباران منطقه مي‌باشد. همچنين مطالعه توزيع بارندگي ايستگاه‌هاي مختلف حاكي از آنست كه رژيم بارندگي منطقه مديترانه‌‍‌اي است. ميانگين دماي روزانه منطقه ۸/۹ درجه سانتی‌گراد، ميانگين حداكثر دماي منطقه ۴/۱۸ درجه سانتی‌گراد، ميانگين حداقل دمای منطقه ۶ درجه سانتی‌گراد و متوسط ايام يخبندان ۴۲ روز در سال است. حداقل مطلق دما ۱۵- درجه سانتي‌گراد در بهمن ماه و ماكزيمم مطلق ساليانه ۴۷ درجه سانتی‌گراد است.
تجزيه و تحليل‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد كه به ازاء هر كيلومتر افزايش ارتفاع ميانگين دماي سالانه ۳/۸ درجه سانتي‌گراد كاهش مي‌يابد. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه در منطقه ميزان رطوبت نسبي از مهر ماه رو به افزايش است و تا دي ادامه دارد. ميانگين حداكثر رطوبت نسبي در ايستگاه ايلام در دي ماه و حداقل آن در تيرماه است. از نظر طبقه‌بندي اقليمي آمبرژه، منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ داراي ۴ نوع اقليم متمايز است كه عبارتند از مناطق مرطوب، آب و هواي مديترانه‌اي، خشك و بياباني.
زمين‌شناسيمنطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در قلمرو زون ساختار زاگرس چين‌خورده است كه وجود تاقديس‌ها و ناوديس‌های منظم، حضور رخساره كربناته كرتاسه بالايي، رخساره افيوليتي و نيز فقدان گسل‌هاي کارستي از مهمترين ويژگي‌هاي آنست. سازند گورپی: بر اساس مطالعات انجام شده قديمي‌ترين چينه‌هاي منطقه حفاظت شده، مارن و شيل كرتاسه فوقاني هستند كه مي‌توان آنها را معادل سازند گورپي ارزيابي نمود. كرتاسه فوقاني در منطقه در برگيرنده مارن‌هاي گورپي و عنصر آهكي امام حسن مي‌باشد. اين سازند از نظر سنگ‌شناسي به دو بخش تفكيك مي‌شود. بخش گورپي شامل مارن‌، آهك رسي و شيل بوده ولي ليتولوژي غالب را مارن تشكيل مي‌دهد. به همين دليل غالباً از مورفولوژي پستي برخوردار است. رنگ اين قسمت، خاكستري و كرم روشن بوده و وضعيت تپه‌ماهوري دارد.
در بخش مياني، بخش آهك امام حسن جاي دارد كه از نظر سنگ‌شناسي شامل تناوب آهك و آهك مارني و داراي لايه‌بندي عالي است. با توجه به اينكه قسمت مذکور نسبت به بخش‌هاي بالايي و پائيني كه هر دو از نوع مارني هستند مقاومتر است، بنابراین بصورت برجسته‌تر از اطراف ديده مي‌شود. اين سازند بعضاً و بصورت پراكنده در ناوديس‌ها قابل مشاهده است. سازند پابده:‌ در محدودة مورد مطالعه سازند پابده از نظر سنگ‌شناسي شامل شيل‌هاي قرمز، سبز متورق و هوازده در تناوب آهك مارني و آهك رسي است. از نظر فسيل‌شناسي سن اين واحد چينه‌اي از پالئوسن تا ائوسن برآورد مي‌شود. اين سازند عمدتاً يال‌هاي پرشيب تاقديس‌ها را كه داراي روند شمال غربی-جنوب شرقی هستند، شكل داده است. سازند شهبازان: در اين منطقه سازند شهبازان از نظر سنگ‌شناسي شامل دولوميت و آهك دولوميتي بصورت نازك لايه و با لايه‌بندي منظم است، بصورت تفكيك نشده با سازند آسماري ديده مي‌شود.
سازند آسماري:‌ آهک‌هاي سازند آسماري در منطقه اغلب به دليل عدم تفكيك‌پذيري از دولوميت‌هاي سازند شهبازان بصورت واحد آهكي و دولوميت آسماري- شهبازان نمايان هستند. سن اين لايه چينه‌اي اوليگوسن در نظر گرفته مي‌شود كه پديده كارستي‌شدن از مهمترين ويژگي‌هاي آن است. با توجه به مقاومت بالاي اين سازند در مقابل فرسايش در ناحيه زاگرس عموماً ارتفاعات را تشكيل مي‌دهد. اين سازند مهمترين واحد سنگ چينه‌اي در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ است كه از خصوصيات بارز آن استعداد بالقوه بالاي آن براي زمين لغزه و ظهور چشمه‌هاي مختلف است. سازند گچساران: در منطقه اين سازند از نظر سنگ‌شناسي شامل مارن، آهك، گچ‌دار نازك لايه و تناوب با شيل، ژيپس و مارن بوده و در برخي قسمت‌ها، نمك و انیدريت نيز به آن اضافه مي‌شود. اين سازند از سازندهاي حساس در برابر فرسايش محسوب مي‌شود و اغلب در اثر فرسايش، تشكيل خاك دانه‌ريز به رنگ روشن را مي‌دهد. سازند آغاجاري: اين سازند در منطقه از نظر سنگ‌شناسي عمدتاً شامل ماسه‌سنگ، شيل و مارن است كه به رنگ قرمز تا قرمز مايل به قهوه‌اي ديده مي‌شود.
خاكشناسيمنطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ داراي ۵ تيپ اصلي پستی و بلندی است (شکل ۱۵) كه عبارتند از تيب كوه‌ها، تپه‌ها، فلات‌ها و تراس‌هاي فوقاني، دشت‌هاي دامنه‌اي و واريزه‌هاي بادبزني شكل سنگريزه‌دار كه از نظر ساختار و مشخصات اصلي با هم اختلاف دارند. مشخصات خاك‌ها در هر يك از واحدها بطور خلاصه به شرح ذيل است: در واحد اراضي كوه‌هاي مرتفع با قلل مدور و دره‌هاي متعدد، خاك‌هاي كم عمق تا نيمه عميق با بافت سنگين بر روي مواد آهكي متراكم قرار دارند. درصد مواد آهكي در خاك‌های تحتاني بطور عمده از ۴۰ درصد بيشتر است. كربن آلي در خاك‌هاي سطحي حدود ۱-۵/۱ درصد است.
در واحد اراضي كوه‌هاي نسبتاً مرتفع تا مرتفع با قلل سنگي و كشيده و عمدتاً از سنگ‌هاي آهكي دولوميتي و يا آسماري، خاك‌ها كم عمق و سنگلاخي با بافت سنگين و عمدتاً فاقد شوري هستند. اسيديته خاك‌ها حدود ۸-۵/۷ و مقدار كربن آلي در خاك‌هاي سطحي نزديك به يك درصد است. در واحد اراضي تپه‌هاي كم ارتفاع تا نسبتاً مرتفع سنگي و تپه‌هاي مرتفع با قلل سنگي و کشيده، مشخصات خاک‌ها کم و بيش شبيه کوه‌هاي نسبتاً مرتفع تا مرتفع با قلل سنگي و کشيده است.در واحد اراضي تپه‌هاي کم ارتفاع تا نسبتاً مرتفع با قلل مدور و دره‌هاي متعدد، اغلب خاک‌های نيمه عميق تا عميق و بدون سنگريزه يا سنگريزه اندک تا نسبتاً تکامل يافته با بافت سنگين تا خيلي سنگين كه عموماً بر روي تراكم مواد يا لكه‌هاي آهكي قرار گرفته‌اند، ديده مي‌شود. درصد مواد آهكي در خاك‌هاي تحتاني عمدتاً از ۳۵ درصد بيشتر است.
در واحدهاي اراضي با شيب ملايم خاك‌هاي نيمه عميق تا عميق سنگريزه‌دار با بافت سنگين ديده مي‌شود و اغلب بر روي سنگريزه‌هاي زاويه‌دار آهكي متراکم مي‌باشند، خاك‌ها فاقد شوري بوده و موادآلي در افق‌هاي تحتاني حدود ۱۰-۳۰ درصد است. در واحد اراضي فلات‌ها و تراس‌هاي با پستي و بلندي كم تا متوسط و دشت‌هاي دامنه‌ا‌ي تقريباً مسطح، خاك‌های بسيار عميق تكامل يافته با بافت سنگين تا خيلي سنگين ديده مي‌شود كه درصد كربن آلي آنها حدود ۸/۰ و مقدار مواد آهكي آنها ۲۰-۳۰ درصد است. در واحد اراضي واريزه‌هاي بادبزني شكل سنگريزه‌دار با شيب ملايم و بدون پستي و بلندي، خاك‌هاي كم عمق تا نسبتاً عميق سنگريزه‌دار با بافت سنگين بر روي سنگريزه‌دار آهكي متراکم ديده مي‌شوند كه فاقد تكامل پروفيلي و تنها داري افق سطحي اکریک (Ochric) هستند.
منابع آبمنطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ كه در شمال شهر ايلام واقع شده‌ است فاقد رودخانه‌هاي دائمي بوده ولي رودخانه‌هاي فصلی متعددي در سطح آن وجود دارند كه مهمترين آنها رودخانه فصلي ميان تنگ است كه صرفاً در فصل‌هاي پرباران داراي آب بوده و در ساير فصول تقريباً خشك است. همچنين در سطح منطقه چشمه‌هاي زيادي وجود دارند که تعدادي از آنها به منظور تامین آب مورد نیاز باغداري و كشاورزي مورد استفاده قرار مي‌گيرند . وجود برخي چشمه‌ها در ارتفاعات و تشكيل آبشارهاي فصلي بر جاذبه‌هاي طبيعي منطقه افزوده‌ و چشم‌اندازهاي زيبايي را ايجاد نموده‌اند. چشمه‌هاي داخل غار چهل ستون واقع در دامنه كوه قلارنگ بدليل نداشتن راه دسترسي آسان به منطقه مورد استفاده حيات وحش قرار مي‌گيرند و يكي از مهمترين جلوه‌هاي طبيعي منطقه است. چشمه‌هاي ارتفاعات گچان، انبار آب، سيوان، چشمه ژاپني، پا دامنه مانشت، چشمه‌هاي منطقه دالاب، چشمه‌هاي شلم، تازي راه، هيوانان و چشمه سفيد از جمله مهمترين منابع آبي منطقه هستند.
برخي از چشمه‌ها كه در اثر خشكساليها و استفاده‌هاي بي‌رويه دچار تخريب شده بودند در سال‌هاي اخير توسط اداره كل حفاظت محيط زيست استان ايلام مرمت و بازسازي شده‌اند. همچنين در محدودة منطقه حفاظت شده نسبت به نصب و راه‌اندازي دو دستگاه تلمبه ‌بادي در زيستگاه‌هاي دوقوله و بانكول برای استفاده حيات وحش و عشاير بومي منطقه توسط اداره کل حفاظت محيط زيست اقدام شده است. شایان ذکر است که در داخل منطقه حفاظت شده در سال‌هاي گذشته برخي افراد بومي اقدام به احداث باغ نموده‌اند و برای آبیاری، از بسياري منابع آبي بخصوص چشمه‌ها استفاده مي‌کنند و در برخي موارد باعث بر هم زدن سيماي طبيعي منطقه شده‌اند.
چاه‌ها: در سطح منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ تعدادي از صاحبان زمين‌هاي زراعتي (مستثنيات) و صاحبان نسق برای مصارف كشاورزي خود اقدام به احداث و حفر چاه نموده‌اند كه مهمترين آنها عبارتند از چاه‌هاي آب دامنه مانشت، دو قوله و پا دامنه شلم. با توجه به مطالعات انجام شده سطح منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ از ۷ حوزه آبريز تشكيل شده است كه بسياري از آنها وارد رودخانه‌هاي حوزه آبريز سيمره واقع در شمال منطقه و تعدادی از آنها وارد رودخانه‌هاي واقع در جنوب و غرب منطقه مي‌شوند. تعدادي نيز از قسمت غربي منطقه وارد حوزه رودخانه کنگير مي‌گردند.
تنوع زیستگاهیپوشش گیاهیبررسی‌هایی که در ارتباط با پوشش گیاهی منطقه صورت گرفته حاکی از آن است که در گذشته نه چندان دور منطقه دارای پوشش گیاهی بسیار مناسبی بوده است. درختان بلوط که جنگل‌های تقریباً انبوهی را تشکیل می‌دادند و امروزه بصورت جنگل‌های نیمه انبوه یافت می‌شوند، گونه غالب منطقه است.پوشش گیاهی منطقه به دو اشکوب فوقانی و تحتانی تقسیم می‌شود:اشکوب فوقانیهمانگونه که قبلاً اشاره شد گونه غالب اشکوب فوقانی درخت بلوط با دو واریته Quercus belangeri و persica Quercus می‌باشد که در ارتفاع ۲۰۰۰ – ۱۸۰۰ متر دیده می‌شوند. البته در این اشکوب پسته وحشی (بنه Pistacia atlantica) همراه با انواع ولیک (Crataegus spp.) نیز بصورت پراکنده مشاهده می‌شود.از ارتفاع ۲۰۰۰ متر به بالاتر ترکیب درختان جنگلی بترتیب فراوانی شامل بلوط ایرانی و انواع پسته وحشی (بنه) می‌باشد که درخت محلب (Prunus mahaleb) نیز بصورت پراکنده در ترکیب درختان دیده می‌شود.
نکته قابل ذکر این است که درخت بلوط به تنهایی ۹۰ درصد از پوشش جنگلی منطقه حفاظت شده را تشکیل داده است. ۶ درصد پوشش مربوط به درخت بنه بوده و ۴ درصد باقیمانده را سایر گونه‌ها تشکیل می‌دهند.اشکوب تحتانیاز مرکز شهر ایلام به طرف شمال غربی منطقه، مراتع مشجر که باقیمانده جنگل‌های خشک می‌باشد، نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کنند. متاسفانه بدلیل تبدیل این مناطق به زمین‌های زراعی و بهره‌برداری مفرط و بی‌روبه از نباتات مرتعی اشکوب تحتانی، گونه‌های خوشخوراک و قابل تعلیف نابود شده و به جای آن نباتات خاردار و سمی جایگزین شده‌اند.از نباتات مذکور که در مراتع مخروبه منطقه مشاهده می‌گردد می‌توان انواع فرفیون (Euphorbia spp)، شکر تیغال (.Echinops spp) و نوعی گل گندمی یکساله (.Centhaurea sp) را نام برد. همچنین در اراضی که به اراضی زراعی تبدیل شده‌اند و بعداً بدلیل کم بازدهی رها شده‌اند یا در دوره آیش می‌باشند، نوعی گلرنگ وحشی یکساله بنامCarthamus oxracanthea بصورت گونه غالب مشاهده می‌شود.در ارتفاعات بالاتر می‌توان گونه Festuca ovina را ذکر کرد که بصورت غالب در عرصه مراتع بانکول و مشابه مشاهده می‌شود.از گیاهان دیگر منطقه که بصورت پراکنده دیده می‌شوند، می‌توان به انواع فرفیونEuphorbia spp و چلیوی ایرانیPhlomis persica اشاره کرد.از گراس‌های یکساله که در ارتفاعات پایین‌تر بدلیل فشار چرای دام جایگزین گراس‌های چند ساله شده و بصورت پوشش غالب درآمده است، می‌توان به Bromus tetctorum، Aegilops sp. و Hetranthelium اشاره کرد.در ارتفاعات شلم، مانشت، قلارنگ و مله‌گون فشار چرای دام موجب از بین رفتن گونه‌های خوشخوراک شده و اغلب پوشش را گیاهان خاردار و سمی تشکیل داده‌اند.در حاشیه چشمه‌ها و مسیر حرکت آب‌های فصلی گونه یونجه پنجه کلاغی و بعضی نباتات رطوبت‌پسند مشاهده می‌شوند.
تراکم پوشش گیاهیاز مرکز شهر ایلام به طرف شرق در امتداد جاده ایلام – شیروان در تنگه قوچعلی وضعیت پوشش گیاهی مناسب و تقریباً بصورت لکه‌ای نیمه متراکم گونه بلوط تیپ غالب را تشکیل می‌دهد. در ابتدای تنگ ویلنگ حد جنوبی منطقه در میان و در کناره بستر رودخانه فصلی گونه غالب که وابسته به رطوبت این رودخانه فصلی است، بصورت نوار باریکی از درختان ارغوان به حالت خودرو نظرها را جلب می‌کند. در ارتفاعات گچان گونه ارژن بصورت لکه‌ای تیپ غالب را تشکیل می‌دهد و در منطقه چپه سورگه به دلیل فشار چرای دام و نوع جنس خاک پوشش گیاهی بصورت لکه‌ای و در بعضی جاها بصورت بوته‌ای می‌باشد. در روی ارتفاعات قلارنگ به دلیل صخره‌ای بودن منطقه و عدم تشکیل خاک، قسمت‌های زیادی از منطقه عاری از هر گونه پوشش بوده و در بین صخره‌ها هر جا که کمی خاک وجود دارد، گیاهان مرتعی یا تک درختی روییده است. در جاهائیکه امکان تشکیل و پایداری خاک وجود داشته است، با توجه به ارتفاع، گونه ارژن بصورت لکه‌ای تیپ غالب را تشکیل می‌دهد.در جبهه شمالی قلارنگ به طرف حد شمالی منطقه با کاسته شدن از ارتفاع و امکان تشکیل خاک گونه بلوط ایرانی در درجه اول سپس درخت بنه تیپ غالب را تشکیل می‌دهند.
در دره قلندر و دره میان تنگ هیوانان پوشش نیمه متراکم و آثار تخریب انسانی و فشار بیش از حد دام مشاهده می‌شود. در حد شرقی منطقه و تنگ دالاب یک پارک جنگلی توسط اداره کل منابع طبیعی استان بوجود آمده است که در آن از درختان کاج برای جنگلکاری استفاده شده است. پوشش جنگلی منطقه به کلاس ۲ تعلق دارد که در جبهه غربی مانشت و ارتفاعات شره زول دیده می‌شوند. در شمال غربی منطقه بعد از روستای سراب کارزان پوشش بصورت نیمه متراکم در حد جنگل‌های کلاس ۲ می‌باشد. در دامنه کوه مانشت و تنگ دالاب و همچنین ارتفاعات شلم و گچان نیز نمونه‌ای چشم‌نواز از لاله واژگون دیده می‌شود .
گونه‌های گیاهی نادر و در معرض انقراضدر منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ گونه‌هایی یافت می‌شوند که از نظر زیبایی‌شناسی و همچنین خواص دارویی و صنعتی بسیار قابل توجه هستند. ازجمله این گونه‌ها می‌توان به لاله واژگون، آویشن، قدومه، پونه، درمنه، چمن گندمی و چاودار کوهی اشاره نمود.
تنوع جانوريبخش عمده جانوران ايران در اقليم حياتي پالئاركتيك قرارگرفته است.منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ بزرگترين اقليم حياتي جهان بشمار مي‌رود و تمام اروپا، صحارا و شمال آفريقا، آسياي صغير، خاور ميانه، ايران، افغانستان، شوروي، مغولستان، چين شمالي، كره و ژاپن را در برمي‌گيرد. فعاليت‌هاي انساني از قبيل شكار و صيد بي رويه و تخريب و تبديل زيستگاه‌ها موجب محدود گرديدن تعداد زيادي از گونه‌هاي جانوري اين منطقه گرديده است. بخش عمده فون سرزمين ايران مربوط به اين اقليم حياتي مي‌باشد. البته كشور ايران بدليل وسعت زياد و موقعيت جغرافيايي خود از گونه‌هاي ساير حوضه‌هاي زيست جغرافيايي نظير اورينتال و اتيوپيا نيز بهره‌مند مي‌باشد. در شكل‌گيري زيستگاه‌هاي متنوع طبيعي كشور عوامل متعددي از قبيل وضعيت زمين شناسي، توپوگرافي، خاك و اقليم موثر بوده و تضاد شديد ميان عوامل اقليمي و توپوگرافي در همراهي با تغييرات بارندگي و شرايط خاك تنوع حيرت‌آوري را در حيات گياهي اين كشور و به تبع آن زيستگاه‌هاي متنوع و حيرت‌انگيزي را براي زيست انواع جانوران فراهم آورده است. فون ايران را از نظر خاستگاه و منشا وابستگي مي‌توان بقرار زير توصيف نمود.-گونه‌هاي پالئاركتيك ۱/۵۵%-گونه‌هاي اندميك ۱/۱۸%-گونه‌هاي اورينتال ۶/۱۴%-گونه‌هاي اتيوپيايي ۶/۸%-گونه‌هاي دو يا چند خاستگاهي ۴/۳%
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ واقع در استان ايلام نمونه‌اي از طبيعت متنوع سرزمين ايران بشمار مي‌رود كه در گستره اراضي كوهستاني مناطق خشك و نيمه خشك كشور قرارگرفته است. اين منطقه اگرچه بنا به ماهيت سرشتي خود منطقه‌اي آسيب‌پذير و شكننده است، اما بعلت برخورداري از منابع آب غني و پوشش گياهي خوب و داشتن شرايط خاص پستی و بلندی و دارا بودن بيشه‌زارها، صخره‌ها، تپه‌ماهورها، دشت‌هاي نه چندان وسيع و دره‌هاي عميق و با شكوه، طيف متنوعي از زيستگاه‌ها و رويشگاه‌ها را كه هر يك از آنها توسط يك يا چند گونه گياهي و جانوري اشغال شده است، بوجود آورده است. متاسفانه عواملي چند از قبيل استفاده نابجا و ناديده گرفتن ظرفيت منطقه از طريق تبديل اراضي و چراي بيرويه دام و نابودي پوشش گياهي مراتع منطقه در همراهي با شكار غيرمجاز و بيرويه موجوديت اين منطقه را در معرض تهديد قرار داده است. آن چه مسلم است گونه‌هاي حيات وحش موجود منطقه بيانگر توان واقعي اين منطقه نبوده و با توجه به شرايط و اشكال متنوع زيستگاه‌هاي منطقه پتانسيل و توان بالقوه آن در جذب و حفظ گونه‌هاي حيات وحش بيش از آن چيزي است كه در حال موجود است. بطور حتم با كاستن عوامل تهديدكننده منطقه و دادن فرصت كافي به حيات وحش آن، احياء و غني‌سازي گونه‌هاي جانوري منطقه دور از انتظار نخواهد بود.
منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در گذشته‌اي نه چندان دور از پتانسيل خوبي براي زيست حيات وحش برخوردار بوده است. بخش‌هاي صخره‌اي و كوهستاني اين منطقه نظير كوه‌هاي قلارنگ، گچان، قوچعلي، سيه‌چل، سيوان، انبار آب، مانشت و شره زول در گذشته مامن مناسبي براي گله‌هاي بزرگ كل و بز بشمار مي‌رفتند. در حاليكه امروزه اين مناطق بدلايل مختلفي از جمله شكار بيرويه عاري و يا با كاهش شديد جمعيت اين حيوان مواجه گشته‌اند. درحال حاضر اين يكه تاز صخره‌هاي ستيغ و كوه‌هاي سترگ را فقط در ارتفاعات مانشت و شره زول منطقه موصوف مي‌توان مشاهده نمود. همچنين دره‌ها و تپه‌ ماهورهاي مرتفع و نيمه مرتفع اين منطقه از قبيل منجل، دامنه كوه شره زول مانشت و بانكول درگذشته ماوا و مامن قوچ و ميش ارمني (Ovis orientalis gmelini) بوده است كه بدلايل مختلف، خصوصا شكار غيرمجاز و بيرويه منقرض گرديده و زيستگاه‌هاي آن امروزه جولانگاه زادگان اهلي شده حيوانات مذكور گرديده است.
پهنه‌هاي زيستي ارزشمند منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ اگرچه در حال حاضر بدليل دخالت‌هاي انسان و بهره‌برداري‌هاي گوناگون از آن محدود و كمربند پيوسته زيستگاه‌هاي آن گسسته شده است اما هنوز محدوده‌هايي از اين منطقه وجود دارند كه مي‌توان نمونه‌هايي از انواع جانوران را در رده‌هاي مختلف در آنها يافت. در ادامه ضمن بررسي رده‌هاي مختلف حيات وحش منطقه بر ضرورت انجام پژوهش‌هاي علمي برای شناسايي هرچه بيشتر و بهتر فون اين منطقه تاكيد مي‌نمايد.
الف: پستاندارانتاكنون ۲۰ گونه پستاندار وابسته به ۶ راسته و ۱۳ خانواده از اين منطقه گزارش شده است. از راسته حشره‌خواران دو گونه خارپشت كه در حواشي و بخش‌هاي جنگلي اين منطقه زيست مي‌کنند، شناسايي شده است. حشره‌خواران پستانداران بسيار مفيدي در كنترل آفات، بخصوص حشرات و لارو آنها بشمار مي‌روند. از راسته خفاش‌ها نيز دو گونه وابسته به يك خانواده و از راسته خرگوش‌ها هم يك گونه در منطقه وجود دارد. گونه اخير بدليل فراواني و پراكندگي در اغلب نقاط منطقه، طعمه بسيار مناسبي براي گوشتخواران و پرندگان شكاري است.
از راسته جوندگان چهار گونه در سه خانواده شناسايي شده‌اند. از گونه‌هاي مهم اين راسته مي‌توان به سنجاب ايراني نمود كه با جمع‌آوري بذور گياهان منطقه و زير خاك نمودن آنها نقش مؤثري را در تجديد حيات گياهان خصوصاً جنگل‌هاي بلوط منطقه ايفاء مي‌کند. يكي ديگر از گونه‌هاي اين راسته تشي است كه با توجه به برهم خوردن تعادل اكولوژيك منطقه و كاسته‌شدن جمعيت شكارچي‌هاي طبيعي آن، جمعيت زيادي پيدا كرده و موجب تخريب جنگل‌هاي بلوط منطقه گرديده است.از راسته گوشتخواران ۹ گونه در ۵ خانواده شناسايي شده‌اند. از جمله گونه‌هاي مهم و در خطر تهديد اين راسته مي‌توان به پلنگ و خرس قهوه‌اي اشاره کرد. پلنگ كه از گونه‌هاي شاخص منطقه است، ارتفاعات و مناطق جنگلي را برای زيست انتخاب مي‌کند. دامنه گسترش اين حيوان در گذشته بخش‌هاي وسيعي از منطقه از جمله كوه اسمعيل‌خان، ميان تنگ و مانشت، هانيوان، سيه‌چل و كوه انبار بوده است. امروزه فقط در دامنه‌هاي جنوبي و ارتفاعات مانشت مي‌توان اين حيوان را مشاهده کرد.
خرس قهوه‌اي كه يكي ديگر از گونه‌هاي شاخص منطقه بشمار مي‌رود، در نقاط مرتفع منطقه موصوف بويژه ارتفاعات قلارنگ، مانشت و گچان ديده مي‌شود. ساير گونه‌های گوشتخوار منطقه شامل گرگ، روباه معمولي، شغال، كفتار، گربه وحشي، سمور و راسو مي‌باشند كه در كل زيستگاه‌هاي منطقه پراكنش دارند.از راسته زوج سمان دو گونه کل و بز در منطقه وجود دارند كه بدلايل مختلف از جمله تخريب زيستگاه و شكار غيرمجاز، جمعيت آنها رو به كاهش نهاده است. گونه ديگر گراز مي‌باشد كه اين حيوان بدليل قدرت سازگاري بالا، استفاده از مواد غذايي متنوع، زاد و ولد زياد و نيز عدم شكار از جمعيت فراواني در منطقه برخوردار است.
ب-پرندگانپرندگان در طبقه‌بندي جانوران جايگاه خاصي دارند و از نظر رده‌بندي بين پستانداران و خزندگان قرار مي‌گيرند. ايران سرزميني است كه از فون پرندگان غني و متنوعي برخوردار مي‌باشد. طيف گسترده زيستگاه‌ها و موقعيت جغرافيايي اين كشور كه در تلاقي سه اقليم حياتي عمده جانوري قرار گرفته است در شكل‌گيري تنوع و كثرت پرندگان اين سرزمين نقش مؤثر و بسزايي را ايفاء نموده است. بخش عمده فون پرندگان ايران مربوط به اقليم ‌حياتي پالئاركتيك مي‌باشد. براساس گزارش منتشره توسط سازمان حفاظت محيط زيست، تعداد پرندگان ايران به بيش از ۵۰۲ گونه مي‌رسد. سهم پرندگان منطقه مورد مطالعه كه تاكنون شناسايي گرديده است، ۳۳ گونه متعلق به ۱۸ خانواده مي‌باشد. با توجه به اينكه غناي پرندگان هر منطقه وابسته به تنوع زيستگاه‌هاي آن است، بنابراین منطقه مذکور با دارا بودن صخره‌ها، كوه‌هاي مرتفع، تپه‌ماهور، جنگل‌ها، مراتع، درخت‌زارها، كشتزارها و انواع اكوسيستم‌هاي انسان‌ساخت از اين نظر غني بوده و شماري از طيف متنوع زيستگاه‌ها را تشكيل مي‌دهد كه هر يك محل زيست انواع خاصي از پرندگان مي‌باشد. این زیستگاه‌ها بسته به وسعت، ميزان منابع زيستي و امنيت بطور موقت يا دائم جمعيت محدود و يا قابل توجهي از آنها را در خود جاي داده است. از جمله با ارزش‌ترين پرندگان اين منطقه مي‌توان به حضور تعداد قابل توجهي از گونه‌هاي پرندگان شكاري از خانواده عقاب‌ها، لاشخورها و شاهين‌سانان اشاره نمود كه وجود آنها ارزش‌هاي اين منطقه را دو چندان نموده است. اين پرندگان از خزندگان و پستانداران كوچك منطقه تغذيه مي‌کنند. در دره‌هاي باشكوه و زيباي منطقه كه ميعادگاه بسياري از گردشگران نيز مي‌باشد، پرندگاني چون كبك و تيهو كه متاسفانه جمعيت آنها بدليل شكار غيرمجاز كاهش چشمگيري يافته است، روزگار مي‌گذرانند. فهرست گونه‌هاي پرنده اين منطقه كه هر يك از آنها در طي فعاليت‌هاي روزانه و شبانه خود از آشيان‌هاي اكولوژيك زيستگاه‌هاي منطقه بنحو مطلوبي استفاده مي‌کنند .
ج- خزندگانخزندگان جانوران مفيدي هستند كه در تعادل اجزاي طبيعت نقش مهمي دارند و اغلب آنها با شكار حشرات و جانوران موذي نقش مؤثري را در حفظ تعادل اكوسيستم‌ها ايفاء مي‌کنند. خزندگان كه نخستين مهره‌داران اشغال‌كننده كره زمين محسوب مي‌گردند براي ادامه حيات خود فقط به غذايي برابر با ده درصد پستانداران هم‌وزن خود نياز دارند. اين موجودات قادرند در محيط‌هاي نامساعد و در همه اقليم‌ها (به غير از مناطق قطبي) زيست کنند.خزندگان ايران در ۵ راسته، ۲۱ خانواده و ۱۹۶ گونه زيست مي‌نمايند. اين جانوران نيز مانند ساير جانوران ايران به مناطق مختلفي از نظر منشا وابسته‌اند.در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ گونه‌هاي متعددي از خزندگان زندگي مي‌كنند كه متاسفانه تاكنون بررسي‌هاي جامع و كاملي در مورد آنها صورت نپذيرفته است. جا دارد به منظور مطالعه و شناسايي هرچه بيشتر و بهتر اين موجودات ارزنده و مؤثر، جايگاه ويژه‌اي براي آنها اختصاص داده شود.
اهميت منطقهمنطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ به علت برخوردار بودن از پوشش جنگلي بلوط و چشم اندازهاي زيبا در فصول مختلف و دره‌هاي شگرف و قرار گرفتن در بين حوزه استحفاظي سه شهرستان ايلام، شيروان چرداول و ايوان همواره مورد توجه بوده است. این منطقه بدليل آب و هواي منحصر به فرد و تاثيري كه بر آب و هواي شهر ايلام دارد، از اهميت زيست محيطي بسزائي در استان ايلام برخوردار است.این منطقه بدليل شرايط طبيعي خود و برخورداري از تنوع زيستگاهي، تنوع گياهي و جانوري داراي ارزش‌هاي پژوهشي، آموزشي و تحقيقاتي زيادي در زمينه‌هاي مختلف است که متاسفانه تاکنون مورد استفاده قرار نگرفته است. منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ از نظر تفریح و تفرج نيز داراي قابليت‌هاي فراواني است و در فصول بهار و تابستان در روزهای تعطیل مورد استفاده علاقمندان طبیعت قرار می گیرد. منطقه مذکور غیر از تفرجگاه‌هاي طبيعي داراي مکان‌هاي باستاني فراواني است که پاره‌اي از مسيرهاي اکوتوريسمي آن بشرح ذيل هستند:
تنگ هيوانان (ميان تنگ)اين تنگه با وسعتي حدود ۵۰ هکتار در داخل منطقه حفاظت شده واقع شده است که بدليل بالا بودن سطح آب‌هاي زير زميني هميشه سر سبز است. این ناحیه به لحاظ داشتن منابع آبي، چشم اندازهاي زيبا، پوشش گياهي مناسب، امکان دسترسي آسان و امنيت کافي و ….. از مهمترين تفرجگاه‌هاي منطقه است که همواره مورد توجه علاقمندان به طبيعت است.
تنگ دالاباين تنگه در مسير جادة ايلام- اسلام آباد در فاصلة ۲۵ کيلومتري شهر ايلام قرار گرفته و داراي جنگل‌هاي انبوه بنه، زالزالک و بلوط و چشمه طبيعي آب است.تفريحگاه دالاب از وسعت قابل توجهي برخوردار است و با توجه به مجاورت با ارتفاعات طبيعي و تفريحي و شکارگاه‌هاي منطقه و ييلاقي بودن آن، در بهار و تابستان مورد استفاده دوستداران و مشتاقان زيبايي‌هاي طبيعت قرار مي‌گيرد.
تنگ ارغواناين تنگه تقريباً در فاصله سه کيلومتري شهر ايلام در کنار تونل جديد آزادي واقع شده است. وجود جنگل‌هاي انبوه بلوط در دو سمت جاده و تيغه‌هاي سنگي و زيباي کوهستان و گردشگاه‌هاي مناسب و درختان ارغوان در طول تنگه و ترکيب رنگ‌ها در نظام طبيعي و مراتع پرپشت و گونه‌هاي نادر گياهي مانند گون، طويلک، قارچ و استفاده از گياهان معطر در محدودة اين تنگه و ارتفاعات ييلاقي آن در مسير گردکانه و سورگه صنعت زنبورداري را در تهيه عسل ناب ايلامي رونق بخشيده است.
غار چهل ستوناين غار در شرق منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در دامنه کوه قلارنگ واقع شده است که بدليل داشتن منابع آبي داخل غار، وجود حيات وحش، قنديل، طول زياد و … از ارزش گردشگري زيادي برخوردار است.
غار آبدالاناين غار در ارتفاعات کوه مانشت واقع شده که با توجه به گذشت زمان، نوع سنگ و خاک منطقه و فرسايش دسترسي به داخل غار بدون وسيله و امکانات تقريبا غير ممکن است.
صخره‌هااز جمله صخره‌هاي مهم و با اهميت منطقه که داراي ارزش اکوتوريستي هستند، مي‌توان به صخره‌هاي شش کلان واقع در غرب منطقه حفاظت شده و ۲۵ کيلومتري جاده ايلام – کرمانشاه اشاره کرد.
کلني لاله سرنگونلاله سرنگون در منطقه حفاظت شده از اوايل ارديبهشت ماه تا اواخر خرداد ماه در دو زيستگاه تنگ دالاب و پادامنه کوه مانشت و ارتفاعات کوه شلم رشد مي‌کند که مناظری بديع در منطقه ايجاد مي‌نماید.همچنين آثار تاريخي- فرهنگي داخل منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ همانند تپه چالاب ويلنگ، پناهگاه سنگ قوچعلي، مجموعه نانوايي قديم ويلنگ، محوطه جنگلباني ويلنگ و قلعه اسماعيل خان را مي‌توان نام برد.اين منطقه به لحاظ برخورداري از تنوع اقليمي، پوشش گياهي مناسب و ريزش‌هاي جوي نسبتاً خوب و… داراي زيستگاه‌هاي متفاوتي است، بطوري که هم اکنون اين منطقه مامن تعداد زيادي از گونه‌هاي مختلف جانوري است که اهميت منطقه را از نظر حفاظتي نشان مي‌دهد.
آثار تاریخی- فرهنگیتپه چالاب ویلنگ این اثر در انتهای دامنه جنوبی گچان واقع شده است و در تمامی سطح تپه و دامنه های اطراف آن انواعی از سفالینه های مختلف وجود دارد. وجود جوش کوره و سفالهایی که بر اثر تابش نور و حرارت زیاد از شکل افتاده اند نشان دهنده تولید سفال در طیف وسیع در این محل می باشد.مساحت محدوده باستانی ۱۰ هکتار و قدمت اثر مربوط به پیش از تاریخ (عصر حجر و فلزات).– راه دسترسی: این اثر در ۵ کیلومتری جاده قدیم ایلام- شیروان واقع است.
پناهگاه سنگ قوچعلیاین اثر در شمال شهر ایلام و شمال غرب مجموعه فرهنگی تنگه ارغوان و ابتدای جاده ایلام به -سرابله و صخره های کوه انارو در پائین نمای شرقی صخره پناهگاه سنگی قرار دارد و عمق آن در حدود ۴ متر و طول آن بیش از ۱۰ متر است. در حاشیه دامنه و سطح این اثر انواعی از تیغه های سنگی قطعات استخوان- زغال و خاکستر و تعداد محدودی سفال مشاهده می شود.مساحت محدوده باستانی حدود ۲۰۰۰ متر مربع و قدمت آن مربوط به دوره های پیش از تاریخ (عصر حجر و فلزات) است.راه دسترسی : جاده ایلام – سرابله (قبل از تونل آزادی).
قلعه اسماعیل خاناین بنا که ناشناخته مانده مربوط به اسماعیل خان پدر اسد خان (فتحعلی شاه) پدر حیدر قلی خان پدر حسین قلی خان ابوقداره است. این اثر در شمال شهر ایلام بر روی کوهی به همین نام مشهور است که دارای قلعه ای بر روی قله بوده که تمام منطقه بویژه دشت ایلام و چوار از این محل به خوبی قابل مشاهده است. حصار آن بسیار عظیم و در نزدیکی چشمه انبار آب واقع گردیده است. این اثر مربوط به دوره و حکومت فرقه اسماعیلیه در منطقه می باشد و محدوده اثر حدود ۱۰۰ هکتار است.
راه دسترسی: دانشگاه ایلام – راه خاکی سایت مخابراتی.
مشکلات، فعاليت‌هاي مؤثر و عوامل تهديد كننده۱- جاده‌سازي: يكي از عوامل تهديد كننده منطقه فعاليت‌هاي جاده سازي مي‌باشد كه زيستگاه‌هاي با ارزش را از هم جدا و بصورت جزيره‌اي در آورده است كه مي‌توان به موارد زير اشاره کرد:– جاده اصلي ايلام به كرمانشاه كه در مسير خود در غرب منطقه از شهرها و روستاهاي چوار، گله جار، سراب ايوان و ايوان مي‌گذرد.– جاده جديد الاحداث ايلام به كرمانشاه كه از وسط منطقه و مناطق مسكوني سراب كارزان، سرابله، شباب و …. مي‌گذرد.– جاده قديم ايلام به شيروان چرداول كه از گردنه قلندر مي‌گذرد.– جاده شوسه ايلام به ميش‌خاص موسوم به گردكانه– جاده سايت گچان– جاده سايت مخابراتي معروف به قلعه اسماعيل‌خان– جاده سراب كارزان به چهار مله كه از ارتفاعات بانكول مي‌گذرد.– جاده قديم ايلام به شيروان۲- وجود خطوط انتقال نیرو انرژی مانند خط انتقال آب به پالایشگاه گاز ایلام.۳- شكار و صيد غیر مجاز: متاسفانه بدليل وجود اسلحه فراوان در دست مردم، علي‌رغم كنترل و پايش حفاظت محيط زيست استان، شكار و صيد بي‌رويه همچنان به عنوان عامل اصلي كاهش جمعيت حيات وحش منطقه شناخته مي‌شود.۴- عدم تعادل دام و مرتع: مراتع واقع در منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ بوسيله دام هاي طوايف اركوازي، خزل و دهبالائي مورد تعليف قرار مي‌گيرد. نكته مهم در اينجا است كه تعداد اين دام‌ها حدود سه الي چهار برابر ظرفيت قابل تحمل مراتع است و در نتيجه در بسياري از مناطق فشار چراي دام بسياري از عرصه هاي با ارزش را تخريب نموده است.۵- حضور عشایر با دام بیش از ظرفیت بویژه در فصل بهای مصادف با زادآوری کل و بز.۶- تبديل اراضي به کشت دیم و اجرای طرحهای طوبی: با توجه به محصور شدن منطقه توسط مراكز تجمع انساني سه شهرستان ايلام، شيروان چرداول و ايوان و نيازهاي روز افزون اين جوامع به مسكن، غذا، تفرج و … تبديل اراضي ملي به زمين‌هاي كشاورزي، باغات و غيره در مناطقي به چشم مي‌خورد كه با پيگري‌هاي ادارات ذيربط از قبيل محيط زيست درصد اين تصرفات تا حدودي كم شده است، اما به نظر مي‌رسد در آينده با رشد جمعيت و افزايش نيازهاي روزمره آن كنترل و احاطه دولت بر اين مناطق با مشكل روبرو شود كه نياز به برنامه‌ريزي و تمهيدات بيشتر دارد.۷- از ديگر عوامل تهديد كننده منطقه مي‌توان خشكسالي‌هاي چند سال اخير به علاوه قطع درختان و استفاده از چوب آنها براي سوخت عشاير، بوته‌كني و خطوط انتقال نيرو را نام برد.۸- قرار گرفتن در میان مثلث سه شهر ایوان، سرابله و ایلام و تردد واستفاده تفرجی بدون برنامه از منطقه توسط ساکنان شهرهای مذکور و روستاهای اطراف.۹- بیماری لورانتوس: گياهی نيمه انگلي با نام محلی مخور است که در بيان عاميانه واژه سرطان درخت نام گرفته است. بصورت وسیعی در مناطق جنگلی استان بخصوص منطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ از جمله زیستگاههای بانکول، میان تنگ هیوانان، دامنه شمالی مانشت و قلارنگ و در سطح کمتری در سایر زیستگاههای منطقه رشد نموده و گونه های جنگلی آن از جمله بلوط را در معرض تهدیدی جدی قرار داده است بطوریکه بر روی بعضی از درختان بلوط تا ۱۷ پایه لورانتوس مشاهده گردیده است.پیشنهادات۱- ساماندهی و اجرای طرح تعادل دام و مرتع با هماهنگی و مساعدت اداره منابع طبیعی.۲- اجرای طرح جامع مدیریت منطقه.۳- فعال نمودن دایمی یک پاسگاه محیط بانی در حوزه شهرستان ایوان در ضلع غربی منطقه و یک پاسگاه در شمال منطقه در حوزه شهرستان سرابله.۴- ایجاد زون حفاظتی در ارتفاعات مانشت برای حفاظت کل و بز.۵- ایجاد زون حفاظتی در ارتفاعات داربید برای حفاظت پلنگ.۶- ایجاد زون حفاظتی در ارتفاعات قلارنگ برای حفاظت خرس.۷- ساماندهی مراکز تفرجی در منطقه و جلوگیری از ورود بازدیدکندگان در زون حساس و حفاظتی.۸- تبدیل ساختار مدیریتی و حفاظتی منطقه به یک واحد سرمحیط بانی و دو واحد محیط بانی با ۱۲ نیروی اجرایی رسمی و ۵ سرباز وظیفه همراه با اختصاص خودرو و موتورسیکلت، تامین سیستم ارتباطی بی سیمی.امكانات و تجهيزات نظارتيمنطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ در چارت تشكيلات اداري حفاظت محيط زيست استان ايلام داراي سرپرستي منطقه با يك نفر رئيس، يك نفر تكنسين، سه نفر محيط‌بان و يك نفر محيط‌بان راننده مي‌باشد كه از خدمات پنج نفر نيروي شركتي و يك نفر سرباز در دو پاسگاه سرپرستي منطقه حفاظت شده و پاسگاه محيط‌باني رنو بهره مي‌برد. اما با توجه به واقع شدن در بين سه شهرستان ايلام، شيروان چرداول و ايوان دركنترل بخش‌هاي شمالي و غربي منطقه ادارات حفاظت محيط‌زيست شهرستان‌هاي ايوان و شيروان چرداول مشاركت مي‌کنند.
مديريت منطقهمنطقه حفاظت شده مانشت و قلارنگ بدليل نزديکي به شهر و مناطق مسکوني و سهولت دسترسي به راه‌ها و کثرت رفت و آمدها از آسيب پذيري بالايي برخوردار بوده و با توجه به اينکه از سال ۱۳۷۵ به عنوان منطقه حفاظت شده تحت کنترل و مديريت اداره کل حفاظت محيط زيست قرار گرفته است، اما بدليل عواملي که قبلاً به آنها اشاره گرديد در معرض تهديد قرار دارد. احداث و تجهيز واحد سرپرستي منطقه و همچنين واحد محيط‌باني رنو و کنترل و حفاظت از طرف اداره کل و ادارات حفاظت محيط زيست شهرستان‌هاي ايوان و شيروان چرداول از جمله اقدام‌هاي مؤثر در مديريت و حفاظت از منطقه مي‌باشد.اجراي مديريت کاربردي و موفق در اين منطقه مستلزم مطالعه جامع منطقه مي‌باشد تا بر اساس آن ضمن شناخت ويژگي‌هاي اکولوژيکي و زيست محيطي آن استعدادهاي بالقوه منطقه را شناسايي تا امکان حفاظت مطلوب بر اساس الگوي توسعه پايدار از منطقه فراهم شود. خوشبختانه طرح جامع مديريت منطقه توسط مهندسين مشاور تهيه شده که انتظار مي‌رود مديريت منطقه بر اساس آن قرار گيرد تا احياي منطقه صورت گیرد و منطقه جايگاه واقعي خود را در ميان مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست بدست آورد.
منبع : کویرها و بیابانهای ایران