شهرضا

تاریخچه:
پيدايش قمشه(شهرضا) شهری است که ايجاد و پی افکندن آن را به همت يک فردنسبت نداده اند زيرا همانطورکه می دانيم شهر يکباره بوجود نمی آيد بلکه مدتها طول می کشد تا يک مکان جنبه شهريت پيدا کند. در پيدايش و گسترش قمشه دو عامل مهم نقش اساسی داشته اند يکی قرار گرفتن در کنار راه های بازرگانی و تجارتی و ديگر وجود يک مرکز مذهبی با وجود اين تفکر و تلاش مردم در طول زمان با بهره گيری از منابع طبيعی موجودسبب گسترش بيشتر شهر شده است. مطالعه روند پيدايش و تحولات تاريخی سکونتگاه قمشه با توجه به فراز و نشيب ها و کارکردهايی که طی حيات خود داشته است به چهار دوره تقسيم می شود دوره اول : پيدايش قريه قمشه بر مبنای عوامل جغرافيايی نةطر خاک های حاصلخيز دشت قمشه وجود منابع آب آب و هوای نسبتا مساعد موقعيت گذرگاهی امنيت بيشترنسبت به نقاط مجاورو سرانجام تمرکز جمعيت در اين منطقه.
دوره دوم : توسعه و تبديل شدن به يک مرکز مهم استراتژيکی و تجاری که در دوره صفويه به اوج خود رسيده است و قمشه شاهد مسافران زياد از نقاط مختلف دنيا بود و کاروان سراها قهوه خانه ها و مراکر ز خدماتی درآن ساخته شده و موجب افزايش جمعيت شده است .
دوره سوم :انحطاط و خرابی بر اثر حملات افغانها درگيری ها ی خاندانهای قاجاريه و زنديه در اين شهر و سپس حملات مهاجران و اشرار مهاجر و ايجاد ناامنی و رکود اقتصادی در منطقه. دوره چهارم : که از سال ۱۳۰۴ ه ش آغاز شده توسعه فيزيکی و گسترش مرکزيت خدماتی اداری فرهنگی تجارتی و ترانزيتی را به همراه داشته است . قرار گرفتن اين شهر بر سر راه ارتباطی اصفهان شيراز و احداث مسجد جامع کاروانسرا و بازار در در دوره اسلامی که تمام فعاليتهای تجاری در آن صورت می گرفت به توسعه قمشه کمک کرد.
با تشکيل دولت صفويه و به دنبال آن پايتخت شدن اصفهان اهميت قمشه افزايش يافت زيرا قرار گرفتن اين شهر بر سر يکی از راه های مهم تجاری و فاصله نزديکش به اصفهان موجب گرديد که از نظر تدافعی به صورت نوعی پادگان ميان اصفهان و فارس درآيد کاروان سراها توسعه يابد و امامزاده شاهرضا به عنوان مرکز مذهبی مورد توجه قرار گيرد . اما در زمان تسلط افاغنه بر اصفهان ضربات ويران کننده ای بر اثر هجومهای پياپی بر اين شهر وارد گرديد و با اين حال جنگ قدرت ميان طايفه های گوناگون بعد از آن قمشه را به مرز نابودی کشاند و به دليل عدم امنيت سبک معماری قمشه تغيير يافت. بدين صورت که شهری در درون حصار محصور شده شکل گرفته توسعه قمشه به شکل دايره ای در اطراف هسته اوليه شهر تا پايان حکومت قاجاريه ادامه يافت دروازه های مهم آن دروازه ی اصفهان (کوچ کمال ) و دروازه شيراز بود و در بين اين دو دروازه دروازه سيد خاتون قرار داشت . که هم برای رفتن به روستاهای اطراف و هم برای دسترسی به مزارع مورد استفاده قرار می گرفت دروازه های کوچک ديگر عبارت بودند از : دروازه دهاقان حاج کمال شاه مراد و دروازه آقا که در کنار محلهء آقا قرار داشت . بعد از سال ۱۳۰۴ ه ش امنيت بيشتری در ايران بوجود آمد دورهء تازه ای از معماری نيز در شهر پديدار گشت . بنا به سندی موجود در مرکز اسناد ملی از سال ۱۳۰۶ ه ش اقداماتی در جهت خيابان کشی در شهرضا انجام گرفت و به دنبال آن در سال ۱۳۱۳ ه ش اولين خيابان اصلی شهر که جهت شمالی- جنوبی داشت احداث گرديد اين خيابان که از ميان بافت قديمی شهر عبور می کرد تغييراتی را در محلات قديمی و بافت فيزيکی شهر به وجود آورد جمعيت علائه بر سکونت يافتن در بخش قديمی در جهت های شمالی و شرقی نيز سکونت گزيدند و کم کم از مصالح ساختمانی بادوام نظير آجر و آهن استفاده نمودند . اهميت تجاری شهر دوباره زنده شد و بنا بر سند ديگر کارخانه ريسندگی و بافندگی شهرضا در سال ۱۳۱۵ ه ش افتتاح گرديد و بافت قديمی ديگر تنها مرکز فعاليت های تجاری و اقتصادی شهر نبود.در سال ۱۳۱۵ ه ش تعدا زيادی از بناهای قديمی جهت وسعت عرضی معابر تخريب گرديد و اين تغييرات فيزيکی در سالهای بعد ادامه يافت و با مهاجرت اقوام ترک به اين منطقه شهر قمشه بافت جديدی پيدا کرد.علاوه بر خطوط ارتباطی تجارت اقتصاد کشاورزی و عشاير در توسعه فيزيکی قمشه موثر بوده است قمشه به علت وجود سابقه طولانی از جمله شهر هايی است که دارای هويت تاريخی است و در طول حيات خويش معماريهای بسياری را آزموده است. مسايل امنيتی اجتماعی سياسی اقتصادی فرهنگ حاکم جامعه و تجربيات همواره عوامل مهمی در تعيين رشد و توسعه کالبد اين شهر بوده است و به همين دليل شهر قديمی قمشه از استخوان بندی و شکل منسجمی برخوردار است. شهر قمشه در گذر تاريخ در پاسخ به سوالات متعددی از جمله اينکه قمشه در چه زمانی به صورت يک پايگاه در بين راه شيراز – اصفهان عمل می کرده چگونه توسعه يافته دين و مذهب مردم آن چه بوده در چه دوره ای جمعيت آن کم شده و به صورت يک خرابه در آمده و چه زمانی مرکز بزرگ سياسی نظامی و اقتصادی ايران بوده است . مطالبی در لابه لای کتابهای مختلف وجود دارد که می تواند مارا در اين زمينه ياری دهد تا ورنيه ۱۰۷۵ ه ق ۱۶۶۴ م .
قمشه را اين چنين توصيف کرده است :((روز بيست و ششم (فوريه ۱۶۶۴ م.) سه ساعت بعد از نصف شب به صحرای خشکی داخل شديم و از آنجا طی طريق نموده تا به يک ليو مسافت قمشه رسيديم و ار آنجا اراضی آباد شروع به خودنمايی کردند. قمشه شهر بزرگی است يک شاعت قبل از ظهر وارد آنجا شديم.)) همچنين آندره دوليه ۱۰۷۵ ه ق . ۱۶۶۴ م. جملی کار ری که از طرف شيراز وارد قمشه شده بود و در مورد قمشه نوشته است:(( پس از شش فرسنگ راهپيمايی به جاده ای خوب و ناحيه ای بسيار حاصل خيز اگر چه بدون درخت به دهی رسيديم که ايرانيان ان را شهر به حساب می_ آوردند.)) و در ادمه نوشته شده است:(( شش ساعت راه پيموديم تا به شهر کوچک قمشه رسيديم اين شهر در جلگه ای قرار گرفته خانه های آن گلی است.)) حاج زين العابدين شيروانی سال ۱۲۴۸ ه ق چنين می گويد :(( گويند قديم الزمان قومشه شهری بوده آزاد خان افغان بعد از نادرشاه خراب نموده . قصبه ای است شهر مانند و بلده ای است خاطر پسند )) اوژن فلاندن در سال ۱۲۵۴ ه ق . ۱۸۳۸ م . از اختلافات داخل صحبت کرده :((سابقا قمشه شهری بزرگ بوده و ليکن امروزه ويرانه ای است که چندين خانه و عده معدودی ساکن دارد. اين شهر به زمان صفويه پيشرفت شايان داشت ولی جنگهای داخلی و اغتشاشات آن را از صورت آبادانی به حالت شوم و ويرانی در آورده_ اند.)) باوران دوبد يک سال بعد در مورد قمشه نوشته (( شهر به مکانی کوچک که دارای استحکامات است تنزل يافته اما به نظر می رسد قمشه در ايام پيشتر شهر بسيار بزرگی بوده چون آثار ويرانی های فراوانی در اطراف آن به چشم می خورد اثر تعدادی قنات قديمی هم ثابت می کند که اين محدوده زمانی پرجمعيت بوده است.)) دو گو بينو سال ۱۲۷۳ ه ق . ۱۸۵۶ م . در مورد مهيار گفته (( مهيار در گذشته قصبه بزرگی بوده است ولی اکنون چيزی جز يک ده و باغهای وسيع که بيشترشان متروک هستند باقی نمانده است.)) بروکس به سال ۱۲۷۶ ه ق . ۱۸۵۹ م. در حالی که از اصفهان به شيرزا در حرکت بوده و از مهمان نوازی مردم قمشه نوشته:(( جلوی دروازه حاکم آن شهر که تابع شاهزاده حاکم اصفهان بود و جمعی از محترمين سوار بر اسب به استقبال آمده بودند تعارفات مختصری ميان ما و آنها رد و بدل شد و حاکم و ريش سفيدهای شهر ما را به سوی خانه ای که برای اقامتمان در نظر گرفته بودند راهنمايی کردند.)) همين شخص که سه سال بعد و اين بار از طرف جنوب به سمت اصفهان در حرکت بوده می نويسد ((پنجم نوامبر (۱۸۶۱م.) هوا در قمشه ابری بود و ارز ساعت چهار بعد از ظهر باران گرفت و اين خود به لطافت هوا کمک می کرد. وضع شهر قمشه روی هم رفته خوب نبود زيرا وبا شيوع کرده و تلفات زيادی به بار آورده بود . مردم از هر طرف نزد ما می آمدند و دوا می خواستندو با زحمت زياد به آنها می فهمانديم که دارو و پزشک نداريم . با اين وضع اقامت زيادتر در قمشه امکان نداشت و صبح روز ششم نوامبر در حاليکه باران می باريد کاروان خود را به سمت منزل ديگری به حرکت درآورديم .)) مسعود ميرزا سال ۱۲۸۳ه ق . (( قمشه شهری است بزرگ )) حاج سياح که در سال ۱۲۹۴ ه ق از قمشه عبور کرده است در خاطرات خود نوشته :(( ششهر قمشه جای فراوانی و ارزانی از قبيل نعمت و ارزاق است وضع شهر هم بد نيست .)) محمد مهدی اصفهانی در سال ۱۲۹۹ ه ق . بيان نموده که :(( قصبه قمشه شهری معتبر است بازار و دکان و کاروانسرا و مساجد همه دارد و جای خوبی است.)) محمد حسن ميرزا قاجار در سال ۱۳۰۳ ه ق . از دوران آبادی اين شهر نوشته :(( قصبه قمشه در حالی که از شهرهای قديم جنوب اصفهان بوده است آنچه از وضع و آثارش و از تحقيقات اهالی بلد معلوم می شود در ازمنه صفويه آباد بوده است .)) سه سال بعد يعنی سال ۱۳۰۶ ه ق . حاجی پيرزاده در سفرنامه خود چنين نوشته :(( قصبه خيلی آباد و معمور است .)) لرد کرزن سال ۱۳۰۷ ه ق . ۱۸۸۹ م . از خرابی شهر صحبت کرده است : (( از آن آبادی و رونق دوره پادشاهان نخستين خاندان صفويه فرو افتاد و يک قرن و نيم است که به اين حال خراب افتاده است . )) خانم لمتون سال ۱۳۷۱ ه ق . ۱۹۵۲ م . بيان کرده است : (( قمشه بر اثر غارت مهاجمان افغان و به سبب آنکه شاهان از رعيت آن سامان مال می ربودند انحطاط يافته بود.))
معماری قمشه:
کمتر سياح و جهانگردی است که از قمشه گذر کرده باشد و در مورد معماری مصالح به کار رفته در آن صحبت نکرده باشد . تاونيه سال ۱۰۷۵ ه ق . ۱۶۶۴ م. در سفرنامه خود نوشته است (( قمشه کاروانسراهای متعددی دارد به نسبت اينکه همه از خاک و خشت بنا شده خوب و قشنگ هستند . اين شهر مرکب از يک سلسله دهات است که متصل به يکديگر واقع شده و نيم ليو مسافت را به طول اشغال کرده اند . )) جملی کاری سال ۱۱۰۶ ه ق . ۱۶۹۴ م . نوشته :(( دور آن را ديوارهای بلند با وضع مرتب و دارای باروهای دوپهلو در جوانب فرا گرفته است.)) نويسنده دو سفرنامه از جنوب ايران در سال ۱۲۵۶ ه ق . نوشته است: (( قمشه حصارش مستحکم و بدون خندق است. در ازمنه صفويه آباد بوده است. حصار و خندق معتبری داشته که خندق آن به مرور منهدم و حصارش به اندک تغييری بر جاست کاروانسراها و دکاکين خرد و بزرگ که کفايت اين جمعيت و صادر و وارد اين را بنمايد موجود و کلا تمام ابنيه و عمارات آن تقريبا آباد و خرابه کمتر به نظر آيد . حمامها مساجد يک مدرسه و چندين يخچال معتبر دارد. کنت دو گو بينو سال ۱۲۷۳ ه ق . ۱۸۵۶ م . اطلاعات مختلفی از معماری قمشه داده است: (( مارا از حصار شهر گذراندندو در فاصله ربع فرسخی در مدخل يک باغ بزرگ که مثل هميشه با ديوار محصور بود قدم به زمينی نهاديم و مشاهده کرديم که چادر هايمان را در کنار يک جوی زيبا در دو قدمی يک کوشک مزين به حوض و فواره بر افراشته اند در هر سو جنگلهای کوچکی از درختان چنار زردآلو و آلو گسترده بود که با درختان مو در هم آميخته و منظر بديعی را ايجاد کرده بودند در گوشه ای از باغ کبوتر خانه بزرگ سر بر افراشته بود.))
آداب و رسوم:
آداب وسنن مردم شهرضابه دليل اعتقادات شديد مذهبي نشأت گرفته از فرهنگ ديني است . در اين راستا مي توان به برگزاري مراسم مذهبي اعم از جشن هاي با شكوه و خاص و عزاداريها به مناسبت هاي مختلف اشاره كرد از جمله براي سرور و سالار شهيدان حضرت اباعبدالله الحسين (ع) مردم بازار شهرضا دو روز قبل از فرارسيدن عاشورا با سياهپوش نمودن مغازه ها و راه اندازي هيئات و دستجات عزاداري ، سوگواري خود را آغاز كرده وتا دو روز بعد از عاشورا هر روز صبح و عصر دستجات با شركت در مجالس روضه خواني و شبها با برپائي مراسم زيارت عاشورا ، عزاداري مي نمايند . جمعي از مردم تحت عنوان چهل و يك منبري پياده و در ۴۱ مكان كه داراي خواص زيادي هستند شمع روشن كرده و نقل و شكلات نذر مي كنند و در بين اين دستجات ، هيأت عزاداري بني اسد (سنگ زن) تقريباً منحصر به فرد بوده و با زدن دو چوب مدور به همديگر و فرياد برآوردن يا حسين و دادن سلام عشق، عزاداري مي كنند . قرباني كردن گاو ، شتر و گوسفند در اين .ايام و ناهار و شام دادن نذري به عموم مردم از ديگر رسوم ويژه عزاداري است.
پخت سمنو ، آش كشك و آش برگ و شله زرد توسط اكثر خانواده هاي شهرضائي در طول سال به منظور رفع همّ و غم و برآورده شدن حاجات يكي ديگر از اين رسوم است كه عموماً نيز به مقدار بسيار زياد پخت و به .مردم داده مي شود .
در مراسم عقد و عروسي نيز مراسم ويژه اي همچون خواستگاري ، مراسمي با نام پشت پاكدخدا ، پيش كشي ، حمام دزده ، جهاز بران ، حنا بندان و صبح و عصر سوم نيز از تنوع خاصي برخوردار است .
آئين و جشن ويژه نيمه شعبان و ديد و بازديد عيد و مراسم خاص اين دوره نيز از فرهنگ ويژه مردم اين شهرستان است ولي به دلايل مختلف از جمله وجود برنامه هاي متنوع تلويزيوني در تغيير آداب و سنن و هجوم .برنامه هاي ماهواره ، سنتهاي حسنه دارد جاي خود را به بدعتهاي بد و يا بي تفاوتي مي دهد .
اشتغال:
زمينه هاي موجود اشتغال در شهرستان عبارتند از : كشاورزي ، دامپروري ، امور حمل و نقل ، صنعت ، صنايع دستي ، امورخدماتي و تعدادي مشاغل كاذب ـ البته بدليل شرايط خاص فرهنگي ، تعداد زيادي از فرهنگيان استان اصفهان را معلمين شهرضا تشكيل مي دهند.
در خصوص توسعه اقتصادي عمده فعاليتهاي اقتصادي اين شهرستان در بخشهاي صنعت و كشاورزي به منظور ايجاد اشتغال و رونق اقتصادي منطقه با انجام مذاكرات با استاندار و مسؤولين استان با توجه به پتانسيل هاي اين شهرستان (وجود زمين مرغوب و زياد براي كشاورزي و صنعت ، قرار گرفتن بر سر راه ترانزيت شمال به جنوب كشور ، گذر راه آهن سراسري از منطقه شهرضا ، وجود نيروهاي تحصيل كرده ، توانا و علاقمند به به فعاليت و سرمايه هاي پراكنده ) علاوه بر امكانات موجود و افزايش مكانهاي ويژه استقرار صنايع شهرستان شهرضا به عنوان دو قطب : ۱- كشاورزي نوين براي ايجاد شهرك كشت هاي گلخانه اي و ۲- صنايع شيميائي استان اصفهان معرفي شود .
حمل و نقل:
وضعيت حمل و نقل اين شهرستان از طريق جاده ترانزيت شمال به جنوب كشور مي باشد و خط آهن نيز در حال احداث است.
معادن:درحال حاضر در بخش معدن دو واحد داراي پروانه كه يكي فعال و در زمينه توليد دولوميت فعاليت مي نمايد و ديگري غيرفعال و در بخش پروانه اكتشاف تا كنون ۸ پروانه اكتشاف در زمينه سنگهاي تزئيني صادر گرديده است. لازم به توضيح مي باشد در شرق شهرستان شهرضا عمده ترين ذخائر معدني از نوع سنگ تزئيني ( مرمريت) موجودمي باشد كه در حال حاضر معدن مذكور در تصرف ارتش مي باشد كه چنانچه منطقه موردنظرآزادشودتحول عمده اي ازلحاظ اقتصادي واشتغال درشهرستان ايجادخواهدگرديد.
صنايع دستي:
محصولات صنايع دستي شهرستان در حال حاضر عبارتند از : گليم ، جاجيم ، سراميك ، سفال فرش دستباف شهرضا در سطح كشور از اهميت زيادي برخوردار مي باشد و اين كالا در مقياس وسيعي صادر مي گردد.
صنعت:
با توجه به طرح فراگير صنعتي و مطالعه وسيع طرح توسط شركت گروپ آلماني قبل از انقلاب و همچنين بررسي سرمايه گذاري انجام شده در سطح شهرستان در زمينه صنايع شيميائي و موقعيت ممتاز و ويژه شهرستان از لحاظ دسترسي به مواد اوليه توليد ( كارخانجات فولاد وذوب آهن ) و همچنين وجود پالايشگاه و پتروشيمي در استان و نيروي انساني ماهر و كارآمد در اين زمينه امكان رشد صنعتي در زمينه طرح هاي ماشين سازي و خودرو نيرو محركه و تراكتور سازي وادوات كشاورزي و در زمينه صنايع پائين دستي پتروشيمي در زمينه طرحهاي توليد فنل ، استن و Dop وغيره مي توان نام برد .
جاذبه های گردشگری:
این شهرستان دارای چند مرکز تفریحی طبیعی می باشد که نه تنها اهالی شهرستان بلکه مردم شهرهای همجوار معمولاً در روزهاي تعطيل جهت گردش و تفريح به آن محلها عزيمت مي نمايند . اهم اين مراكز عبارتند از بيشه هاي روستاهاي اسفرجان ، هونجان ، زرچشمه روستاي هونجان همگي در بخش مركزي در جنوب شهرستان واقع شده اند .