روستای شواز

روستاي شواز ، در فاصله ۹۵ کيلومتري جنوب شرقي استان يزد در ادامه سلسله جبال شرکوه قرار دارد. پشت روستا متصل به کوه و مقابل روستا باز و منتهي به دشت وسيع است.اين روستا از آبادي هاي قديمي يزد است. قبرستان هاي قديمي آن چه در شواز و چه در شواز کهنه و قلعه محکم و بزرگ و مرتفع آن ، دال بر کهنگي آبادي است . اما آنچه تاريخ زيست در اين منطقه را ، به گذشته اي دور متصل مي کند ، وجود سنگ نگاره هايي است که در يک مطالعه تطبيقي و در مقايسه با سنگ نگاره هاي کوه ارنان ( که قدمتي ۷ تا ۱۲ هزار سال دارد) مشابهتي را نشان مي دهد که تاکنون مطالعات باستاني شناسي روي آن صورت نگرفته است.موقعيت استقرار و شرايط توپوگرافي آن ، که مشابهت زيادي با روستاي توران پشت نير دارد ، وسعت زياد کفه طاقستان را ، تحت تسلط خود دارد و کيفيتي اساطيري را به ذهن متبادر مي سازد . اين ويژگي باعث شده که بتواند خطر هجوم غارتگران و متجاوزين را که بيشتر از سمت کفه و منطقه فارس روستا را ، تهديد مي کرده خنثي نمايد و بدين وسيله دوري فاصله از مرکز و شهرهاي بزرگ را جبران کند.قلعه شواز ، نماد استواري علاوه بر موقعيت استراتژيکي روستا ، وجود قلعه رفيع در ارتفاع مناسب و در پيشاني روستا ، ضريب دفاعي آن را دو چندان نموده است.ايرج افشار در کتاب يادگارهاي يزد درباره اين قلعه مي گويد:”مهمترين قلعه کوهستاني که در خاک يزد بنا شده ، قلعه رفيع ، محکم و با عظمت و خوش منظر شواز است. اين قلعه را بر فراز صخره اي سنگي از سنگ هاي سخت رسوبي به ارتفاع يکصد متر ، که از اطراف پرتگاه ها و خاکريزهاي تند دارد ، بنا کرده اند و قلعه زيست و زندگي بوده است ، مساحت آن را ۵۰۰۰ متر مربع تخمين زده اند .ديوارهاي اصلي بنا از بيرون سنگي و از درون خشت است . جرزهاي اتاق ها و سقف ها نيز غالبا از خشت بنا شده است و جزئي آجر در طاق سردرها به کار برده اند . درگاه ورودي قلعه ، از آجر است . قلعه در طرف شرق گاو ، پهلوي مرتفعي دارد که از آجر بنا شده است و از آن ، جهت کشيدن آب استفاده مي کرده اند.در سنگي قلعه از نوع سنگ هاي رسوبي همان تپه است و پاشنه گرد آن نيز از سنگ مي باشد .اين در بعد از مرمت قلعه توسط ميراث فرهنگي به داخل قلعه منتقل شده و به جاي آن يک درب چوبي نصب شده است . سقف يکي از اتاق هاي قلعه ، با تيرهاي چوبي از جنس چوب سنجد ، پوشيده شده است.اين چوب نسبت به انواع ديگر از مقاومت و استحکام در برابر فرسودگي ، رطوبت و موريانه خوردگي برخوردار است . مصالح اين قلعه از سنگ ، خشت و گل است .ملاط ها از جنس گل و گاه با کاه خرد شده و ريگ اندود و ديوارها از گل است . خشت ها به لحاظ ساخت و فرم نيز سه گونه است.مهم ترين قلعه کوهستاني که در خاک يزد بنا شده ، قلعه رفيع ، محکم و با عظمت و خوش منظر شواز است .از ويژگي هاي ديگر اين قلعه ، داشتن برج هايي براي ديدباني و حفاظت از قلعه است که قسمت هايي از آن با سنگ ازاره و خشت ساخته شده است .اما نکته قابل توجهي که در مورد اين برج ها وجود دارد ، ساخت آنها است . به نحوي که پس از ساخت برج با خشت ، نماي آن را جهت استحکام بخشي و افزايش مقاومت در برابر حملات و تهاجم بيگانگان با سنگ کار شده است .به اعتقاد دکتر جنيدي صاحب نظر در فرهنگ و تمدن پيش از اسلام ، اين شيوه برج سازي اقتباسي از فرهنگ ساسانيان و متعلق به معماري آن دوره است. از خصوصيات بارز قلعه سنگي شواز وجود قوس ها متعلق به دوران پيش از اسلام است .برخي از قوس ها ي اين دژ ، حالتي ميان قوس دايره اي اشکاني ، ساساني و جناقي پس از اسلام را دارند که نمونه آن در محل گنجينه آتشکده آذر گشب نيز ديده شده است . بر بدنه سنگي يکي از ديوارهاي داخل قلعه ، سنگ نبشته اي متعلق به قرن ۶ کشف شده که تاکنون در هيچ منبعي به آن اشاره نشده است.اين سنگ نبشته در عين اينکه هنرمندانه نيست بسيار ابتدايي و با نوشتارهاي بدترکيب بر روي هم و در مکاني که در معرض ديد همگان نيست به شيوه نامناسب کتابت و حجاري شده است.براساس مطالعاتي که بر روي سنگ نبشته هاي اسلامي استان صورت گرفته هنوز کتيبه اي متعلق به قرن ۶ در بنايي (قلعه ، مسجد ، مدرسه و…) که به اصطلاح کتبيه ساخت باشد ، ديده نشده است . تمام کتبيه هاي بررسي شده متعلق به قرن ۶ مربوط به سنگ قبر و سنگ محراب است ، که نمونه هاي آن نيز در قبرستان شواز موجود مي باشد . اما سنگ نبشته مکشوفه داخل قلعه ، منحصر به فرد است و در تعيين تاريخ قلعه ، داراي اهميت است. به اعتقاد دکتر جنيدي همانطور که برجهاي ساساني جهت استحکام بخشي و افزايش توان دفاعي با سنگ نماسازي مي شده اند اين قلعه نيز به شيوه معماري ساساني ساخته شده است. چند قطعه سفال خاکستري مکشوفه داخل قلعه که دو قطعه آن با تزيين به شيوه کنده است احتمالا” از نوع سفال هاي خاکستري دوره تاريخي مي باشند. وجود چند مغازه در داخل قلعه که در دل سنگ کنده شده اند حکايت از قدمت آبادي و شواز کهنه محلي است .قبرستان شواز، از قبرستان هاي عجيب در خاک يزد است. بالاي سر وپايين سر قبرها دو تخته سنگ نتراشيده و زمخت و کلفت و پهن به طور عمودي در زمين نصب شده و حدود نيم متر از زمين ارتفاع دارد. بر اين سنگ ها هيچگونه مطلبي نقش نشده است . نماي عمومي قبرستان و ترتيب و رنگ سنگ ها و رنگ تيرگي آنها حکايت از کهنگي قبرستان دارد.اين قسمت از قبرستان، کهنه تر از قبرهايي است که داراي سنگهاي مورخ قرن ۶ تا ۸ هجري است. اهم سنگ قبرهاي نوشته دار قبرستان به خط نسخ بر روي سنگ ها نامنظم سياه رنگ طبيعي است . تعدادي هم سنگ قبرهاي مرمر از قرن ۱۰ و ۱۱ هجري نيز به دست آمده است.اين قبرستان در حال حاضر روبه تخريب کامل است و اکثر قبرهاي آن توسط افراد غيربومي که به دنبال يافتن اشيا» عتيقه و قديمي در آن بوده اند تخليه شده است. سنگ قبرهاي آن نيز به گفته اهالي روستا توسط ميراث فرهنگي جمع آوري شده است.