موزه ملک تهران

كتابخانه و موزه ملک تهران تا سال ۱۳۷۵ در خانه ملك برپا بود. اما حاج حسين از آغاز كار، گسترش آن را از نظر دور نداشت و بناي ساختماني بزرگ تر را پيش بيني كرد. بنابراين در ۲۹ تيرماه ۱۳۲۳ قطعه زمين بزرگي را در باغ ملي تهران (محل كنوني مؤسسه) براي ساختمان جديد كتابخانه و موزه وقف كرد.احداث ساختمان جديد در زمان حيات حاج حسين ملك ممكن نشد. تا اين كه آستان قدس رضوي طراحي و بناي ساختمان جديد را در سال ۱۳۶۴ آغاز كرد و در ۱۳۷۵ به پايان برد.از نظر ساختار تشكيلاتي، مؤسسه كتابخانه و موزه ملي ملك مؤسسه اي غير دولتي و غيرانتفاعي است که همچون سایر مؤسسات فرهنگی آستان قدس رضوی بر اساس وقف نامه زير نظر مستقيم توليت آستان قدس رضوي اداره مي شود. اركان مؤسسه عبارت اند از: مجمع عمومي، ناظر استصوابي، هيأت مديره، مديرعامل و بازرس قانوني.
اهداف مؤسسه كتابخانه و موزه ملي طبق اساسنامه عبارت است از:۱- پيشبرد معارف۲- اجراي وقف نامه مرحوم ملك و اشاعه فرهنگ وقف۳- حراست و حفظ گنجينه كتابخانه۴- گردآوري، بهنگام سازي و توسعه منابع كتابخانه۵- نگهداري، بازشناسي و معرفي آثار فرهنگي هنري ادوار گذشته۶- گردآوري مجموعه نفايس و آثار هنري متناسب با گنجينه به ميراث نهاده شده واقف
کتابخانه
کتابخانه موزه ملک تهران با داشتن ۱۹ هزار عنوان نسخه خطي نادر و نفيس، يكي از شش گنجينه بزرگ نسخ خطي ايران است. چهار كتابخانه ديگر عبارت اند از كتابخانه ملي، كتابخانه آستان قدس رضوي، كتابخانه مجلس شوراي اسلامي، كتابخانه مرحوم آيت الله مرعشي نجفي و كتابخانه مركزي دانشگاه تهران. در اين ميان، امتياز كتابخانه ملك به نفاست و ارزش هنري آثار است.
همچنين اين كتابخانه داراي حدود ۷۰ هزار كتاب چاپي، ۳۴۰۰ كتاب چاپ سنگي و ۵۴۸ عنوان نشريه ادواري در ۴۰۰۰ مجلد است. بخش قابل توجهي از كتاب هاي چاپي متعلق به پيش از سال ۱۳۲۰ خورشيدي هستند و در زمره نخستين كتاب هاي چاپي ايران قرار مي گيرند. كتابخانه ملك پيوسته با خريد كتاب هاي خطي و چاپي از محل عوايد موقوفات ملك غني تر مي شود.
غير از مخازن كتاب و تالارهاي مطالعه، بخش های مجهزی هم برای انجام امور فنی از قبیل مرمت نسخ خطی، عکاسی و تهیه میکروفیلم، صحافی، جلدسازی و … ايجاد شده اند. در کنار این بخش ها انتشارات مؤسسه از سال ۱۳۴۸ برای چاپ و نشر نسخ خطی موجود در کتابخانه و آثار پژوهشی مرتبط با آن ها تأسیس شده است.
موزه
موزه ملي ملك از ۶ مجموعه بدين شرح تشكيل شده است:۱- مجموعه سكه شامل ۳ هزار قطعه سكه و مدال ايراني از سده ششم پيش از ميلاد تا دوران پهلوي و نيز سكه هايي از يونان، جانشينان اسكندر، امپراتوري بيزانس، خلفاي اسلامي و امپراتوري عثماني۲- مجموعه آثار هنري شامل تابلوهاي نقاشي هنرمندان به نام ايراني مانند كمال الملك غفاري، لطفعلي صورتگر، هادي خان تجويدي و برخي نقاشان اروپايي و لوستر و مبلمان۳- مجموعه هنر لاكي شامل ۸۶ قطعه قلمدان، قاب آيينه و سرچسبدان كه با نقاشي لاكي آراسته شده اند و برخي شان حدود ۳۰۰ سال قدمت دارند.۴- مجموعه تمبر شامل هزاران قطعه تمبر از نخستين تمبرهاي منتشر شده در ايران و جهان تا زمان حاضر.۵- مجموعه فرش شامل ۳۴ تخته قالي و قاليچه از نقاط مختلف ايران كه بوسيله زبده ترين بافندگان دو سده اخير بافته شده اند.۶- مجموعه بانو ملك شامل تابلوهاي نقاشي قاجاري، نسخه هاي خطي، قلمدان، سرقليان و آثار لاكي كه تعدادشان به ۴۷ اثر مي رسد. اين مجموعه در سال ۱۳۸۵ توسط بانو عزتملک ملك، فرزند مرحوم حاج حسين ملك و ناظر استصوابي موقوفات ملك به موزه اهداء شده است.۷- مجموعه آثار خوشنویسی که آثاري از بزرگ ترين و نامدارترين خوشنويسان ايران و اسلام مانند ياقوت مستعصمي، عليرضا عباسي، ميرعماد، احمد نيريزي، درويش عبدالمجيد طالقاني، ميرزا غلامرضا اصفهاني و… را در خود جاي داده است.