روستای زرده

روستاي زرده در ۴۰ كيلومتري شهر كرند غرب از شهرستانهاي استان كرمانشاه قرار دارد كه از شمال با كوه بلندي كه به نام محلي به آن( كمر ) مي گويند و از غرب به پرتگاه بلندي كه به دشت ذهاب مسلط است و از شرق به كوه دالاهو و از جنوب به دهستان ريجاب ختم مي شود . بر طبق آمار سرشماري سال۸۱ ،‌‌‌‌ ۱۴۰۰ نفر در اين روستا ساكن هستند كه اهالي روستا به شغل باغداري،كشاورزي و دامپروري مشغول هستند .تا سال ۱۳۵۵ اهالي روستا در يك مكان كه اكنون به آن زرده مي گويند و اطراف آن را باغات در بر گرفته بود ساكن بودند تا اينكه يگ گروه باستان شناسي به اين روستا آمدند و اولين خانه مسكوني را در بان گمبد ساختند و به با رشد روبه افزون جمعيت كم كم نسل جوان روستا به اين جا نقل مكان كرده و امروزه روستاي زرده به دو قسمت زرده و بان گمبد تقسيم شده است و بيشتر جمعيت در بان گمبد زندگي مي كنند .مردم روستا پيروان اهل حق (يارستان) هستند و زيارتگاههاي از جمله بابايادگار،داوود،سيد درويش،هاني تا و چشمه غسلان (حوض كوثر) در جوار اين روستا قرار دارد . از نظر تاريخي، روستاي زرده قدمت زيادي دارد و به زمان اشكانيان و ساسانيان برمي گردد قلعه يزدگرد و مجموعه هاي تاريخي اطراف آن شاهد بيانگر اين نظر است و از نظر استراژدي كوه شاه نشين كه در شمال غربي روستا قرار دارد نقطه قوتي براي نظاميان است كه مسلط بر دشت ذهاب،قصر شيرين و مرز بين ايران و عراق است . جنگل اطراف روستا را بيشتر درختان بلوط و ون و باغات روستا را درختان زيتون،انگور،انار،انجير و گردو تشكيل مي دهد . آب آشاميدني روستا از دل كوه دالاهو جايي كه چشمه غسلان ناميده مي شود و مكان مقدسي است تأمين مي شود
زرده؛ دهکده شیمیایی ها
در ماه ژوئيه سال ۱۹۸۸، (مرداد ماه ۱۳۶۷) در آخرین روزهای جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، روستای زرده در استان کرمانشاه هدف بمباران شيميايی هواپيماهای عراقی قرار گرفت.
آن روز صبح سحر مردم زرده در امامزاده روستا گرد آمده بودند.
ابتدا صدای هواپيماهايی که از بالای سر می گذشتند شنيده شد. البته اين صداها برای روستايی که در دامنه کوهی غبارآلود در مرز ايران و عراق واقع است پديده تازه ای نبود.امروز همه به ياد می آورند که صدای انفجار تا چه حد خفيف بود و به هيچ وجه با مرگ و ويرانی گسترده ای که به بار آورد تناسب نداشت.
هر هواپيما چهار بمب، هر کدام به وزن ۲۵۰ کيلوگرم، رها کرد. دود ناشی از آن زرد، سبز، قرمز و سياه بود.
یکی از اهالی می گوید،مثل رنگين کمان بود و يکی ديگر آن را به آسمانی که با پرده ای رنگين پوشانده شده باشد تشبيه کرد.
اول پرندگان از درخت ها افتادند و بعد آدم ها يکی يکی نقش بر زمين شدند.دويست و هفتاد و پنج نفر صبح آن روز در امامزاده جان باختند – خيلی هايشان زنان و کودکان بودند- .ساکنان زرده می گويند: بويی چون ادويه گنديده فضا را پر کرد، بوی غريبی که از مرگی ناآشنا خبر می داد.
هديه دختر ۲۸ساله شیمیایی شده می گوید: “هر روز يواش يواش حالم بدتر می شود و دکتر هم نمی تواند کاری بکند.”
قوه بينايی، پوست و تنفس او خراب شده است.
هديه که نمی تواند به مدرسه برود تنها قادر است در برخی کارهای سبک به مادرش کمک می کند.گلبانو بانوی دیگری است که آن روز صبح به امامزاده رفته بود و بعد از بمباران برای شستن مواد شيميايی به نزديک ترين چشمه دويد. آخرين چيزی که گلبانو هنگام نوشيدن آب و پاشيدن آن به صورتش به ياد دارد اين است که آب داغ بود.
او متوجه نشده بود که يکی از بمب های شيميايی در سرچشمه سقوط کرده و منبع اصلی آب روستا را آلوده کرده است.
با دست زدن به آب او تنها بر جراحات خود افزود. گلبانو وقتی در بيمارستان چشم گشود با خبر شد که پنج برادر و پدرش کشته شده اند. ستشوی سر و صورت با آب آلوده زخم های گلبانو را بدتر کرده بود.
آنها می گویند: داستان حلبچه را همه می دانند اما روستای ما چه؟ به خاطر خدا ما را فراموش نکنيد.”نه سال طول کشيد تا پزشکان محلی تشخيص دادند که تقريبا کل جمعيت روستا از آثار ماندگار گاز خردل و گاز عصبی رنج می برند.
هيچ کس نمی داند که آسيب های زيست محيطی آن بمباران چقدر است يا عواقب آن برای آيندگان چيست. هرچه باشد اين نخستين جنگی بود که در آن از گازهای عصبی استفاده شد.“چشم پوشی”
پس چرا صدام حسين و دیگر فرماندهان ارتش بعث عراق به خاطر جنایتی که در روستاهايی مانند زرده مرتکب شده محاکمه نشدند و نمی شوند.
ايران از ۳۰ مورد از چنين حملاتی به خاک خود که در برخی از آنها تا ۳۰۰ بمب افکنده شد، سند تهيه کرده است.
مسلماً يکی از موارد آشکار تبعيض در محاکمه سران رژیم بعثی عراق این بود که هرگز به خاطر آنچه در سوی ديگر مرز در ايران انجام دادند هرگز مورد بازخواست قرار نگرفتند.
یقیناً دولت های غربی از اقدامات شرکت هايی که سلاح های شيميايی در اختيار صدام حسين می گذاشتند برای همیشه چشم پوشی کردند.
هرچه باشد صدام در آن روزها نقش متحد غرب عليه ايران را بازی می کرد.
سالها بعد از حادثه مردم زرده هنوز منتظر ثبت دادخواهی خويش در محاکم بین المللی هستند
منابع آب روستای زرده :
در بررسی انجام شده تعداد۱۷چشمه، ۱حلقه چاه و دو چاه مشکوک به قنات شناسایی شده که موقعیت جغرافیایی آنها در ذیل آمده است.
الف) چشمه ها:
از تعداد ۱۷چشمه ی شناسایی شده در محدوده ی بررسی،۱۰ عدد آن در داخل محدوده ی دیوارها،۳چشمه در داخل دره ی بابایادگار و۴ چشمه در دره ی سعدوقاص و در پشت دیوار دفاعی جنوبی قرار دارند که موقعیت آنها چنین است.
۱-چشمه ویله: این چشمه در کنارجاده خاکی زرده _ سید محمد و در جهت جنوب شرقی روستای سید محمد با فاصله ای در حدود ۳۰۰ متر از آن قرار دارد. طول جغرافیایی ۰۴۵۵۶.۱۳.۰۸، عرض جغرافیایی ۳۴۳۳۳۱.۷۹ و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۰۰۶ متر است. چشمه با لاشه سنگهای شیستی و آهکی بصورت دیواره ای چیده شده و از سر منشأ خود به سمت غرب و به داخل دشت منتهی می شود. در اطراف چشمه چند قطعه سفال بدنه و یک قطعه آجر دیده می شود که تاریخگذاری آن بدرستی مشخص نیست. چشمه در داخل زمینهای زراعی آقای سید باوا یادگاری قرار دارد.
۲- چشمه هانه واس: این چشمه در جنوب روستای سید محمد و در داخل باغ زیتون آقای امین فتاحی واقع است و حدود ۷۰۰ متر با روستا فاصله دارد. طول جغرافیایی آن ۰۴۵۵۶۰۴.۳، عرض جغرافیایی ۳۴۳۳۱۰.۵ و ارتفاع آن از سطح دریا ۹۸۹ متر است. چشمه شبیه به برکه ی کوچکی است که نی زار بلندی آن را احاطه کرده است. تپه های بان حال AوB در شمال شرق آن و محوطه ی هانه واس در جنوب آن قرار دارد.
۳- چشمه بن چنار: این چشمه در داخل روستای زرده و در کنار درخت چنار قطوری که در کنار جاده قرار دارد واقع است. طول جغرافیایی آن ۰۴۵۵۷۱۳.۰ و عرض جغرافیایی ۳۴۳۲۵۳.۴ و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۰۷۴ متر است. دو سمت چشمه توسط قلوه سنگ چیده شده است.
۴- چشمه ژیر چنار: این چشمه در ضلع شرقی جاده زرده و در داخل روستا قرار دارد و در باغ آقای سید نازار حسینی واقع است. آب این چشمه بسیار کم است و به نظر می رسد سرچشمه ی آن با چشمه بن چنار یکی است. طول جغرافیایی آن ۰۴۵۵۷۱۲.۶، عرض جغرافیایی ۳۴۳۲۵۲.۲ و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۰۷۰ متر است.
۵- چشمه هانه ژاله: این چشمه در داخل دره ی جایدار و در داخل باغ تالی دارابی قرار دارد، طول جغرافیایی آن ۰۴۵۵۷۱۳.۹، عرض جغرافیایی ۳۴۳۲۴۸.۳ و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۰۶۹ متر است.
۶- چشمه هانه ره: این چشمه در داخل دره ی جایدار و در داخل باغ حمید دارابی قرار دارد، طول جغرافیایی آن ۰۴۵۵۷۰۷.۴، عرض جغرافیایی ۳۴۳۲۴۸.۶ و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۰۴۸ متر است.
۷- چشمه حسینعلی: این چشمه در داخل دره ی جایدار و در داخل باغ جواد کرمخانی قرار دارد، طول جغرافیایی آن ۰۴۵۵۷۰۶.۷ و عرض جغرافیایی ۳۴۳۲۴۷.۵ و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۰۱۵ متر است.
۸- چشمه بله ته ون: این چشمه در داخل رودخانه ی فصلی دارتو قرار گرفته و جزء زمینهای زینب سلیمانی است. چشمه در جنوب غربی روستای بان زرده قرار دارد و تپه ی بله ته ون در شرق آن و آشپزگاه در جنوب آن واقع شده است. طول جغرافیایی آن ۰۴۵۵۶۲۵.۱، عرض جغرافیایی ۳۴۳۱۴۷.۴ و ارتفاع آن از سطح دریا ۹۲۸ متر است.
۹- چشمه بریان: این چشمه در جنوب شرقی روستای بان زرده و در داخل دره ی کوچکی در داخل زمینهای کاظم فرهادی قرار دارد. طول جغرافیایی آن ۰۴۵۵۶۳۰.۸، عرض جغرافیایی ۳۴۳۱۴۱.۳ و ارتفاع آن از سطح دریا ۹۲۰ متر است.
۱۰- چشمه دراوژه: این چشمه در داخل دره دراوژه و در کنار پل جاده ی آسفالته زرده – ریجاب قرار دارد، طول جغرافیایی آن ۴۵۵۶۵۷.۳ و عرض جغرافیایی ۳۴۳۲۲۰.۵ و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۰۴۶ متر است.
۱۱- چشمه غسلان: این چشمه در داخل دره ی بابایادگار قرار دارد و پر آب ترین چشمه در این منطقه است، این چشمه جنبه ی زیارتی دارد و در جلوی آن سکویی با سنگ مرمر احداث شده است، این چشمه آب دو روستای زرده و سیدمحمد را تأمین می کند و در طول جغرافیایی ۰۴۵۵۸۱۲.۹ و عرض جغرافیایی ۳۴۳۲۵۱.۲ و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۳۷۰ متر است.
۱۲- چشمه هانی تا: این چشمه نیز در داخل دره ی بابایادگار قرار گرفته و جنبه زیارتی دارد و به مانند چشمه غسلان در جلوی آن سکویی با سنگ مرمر احداث شده است و در طول جغرافیایی ۰۴۵۵۸۱۲.۴ و عرض جغرافیایی ۳۴۳۲۳۹.۲ و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۳۹۷ متر است.
۱۳- چشمه کانی شفا: در داخل دره ی بابایادگار و در طول جغرافیایی ۰۴۵۵۸۱۳.۴ و عرض جغرافیایی ۳۴۳۲۴۸.۵ و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۳۷۵ متر است. این چشمه آب مورد نیاز بابایادگار راتامین می کند.
علاوه بر چشمه نامبرده، ۴ چشمه دیگر در داخل دره ی سعدوقاص و بیرون از محدوده ی بررسی قرار دارد که به دلیل نزدیکی آنها با دیوار دفاعی در جهت جنوب مجموعه، موقعیت آنها بدین گونه معرفی شده است.
۱۴- چشمه سعدوقاص: این چشمه در داخل دره ای با همین نام در نزدیکی معدن گچ سعد و قاص قرار دارد و به نظر می رسد به دلیل خشک سالیهای چند سال اخیر، خشکیده است. طول جغرافیایی آن ۰۴۵۵۷۳۳.۶ و عرض جغرافیایی ۳۴۳۱۵۹.۴ و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۱۱۹ متر است. فاصله ی چشمه تا دیوار دفاعی جنوبی حدود ۶۰۰ متر است.
۱۵- چشمه کوشیار: این چشمه در داخل دره ی سعدوقاص قرار دارد و در جهت غربی چشمه سعدوقاص واقع شده و با آن فاصله کمی دارد. طول جغرافیایی آن .۴۵۵۷۰۵.۹ و عرض جغرافیایی ۳۴۳۱۵۵.۸ و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۰۱۵ متر است.
۱۶- چشمه حسیلکه: این چشمه بر روی تپه ای که زمینهای کشاورزی حاجی پاشا در آن قرار دارد واقع شده است و در جهت جنوبی دره ی سعدوقاص است، طول جغرافیایی آن ۰۴۵۵۷۰۴.۳ و عرض جغرافیایی ۳۴۳۱۵۰.۵ و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۰۲۴ متر است.
۱۷- چشمه میلانه: این چشمه در داخل دره ی سعدوقاص قرار دارد و کانال نهر زیتون از بالای آن عبور کرده است، طول جغرافیایی آن ۰۴۵۵۷۰۴.۲ و عرض جغرافیایی ۳۴۳۱۴۵.۵ و ارتفاع آن از سطح دریا ۹۸۹ متر است.
آب چهار چشمه در دره ی سعدوقاص از ضلع جنوبی آشپزگاه و با فاصله ی در حدود ۱۰ متری از آن می گذرد و به دره ی هونه می رسند.
ب)چاه آب هاور چراخ:
این چاه در شیب دامنه ی کوههای غربی مجموعه قلعه یزدگرد و در کنار دو دره ی هاورچراخ و شانه باریک قرار دارد. این چاه تقریباً در مرکز شیب تپه یعنی رودخانه ی فصلی و دیوار دفاعی قرار گرفته و با هر دوی آنها حدود۷۰۰ متر فاصله دارد. قطر دهانه ی آن حدود ۵۰ سانتی متر و عمق ان به دلیل باریک بودن مشخص نیست، به نظر می رسد این چاه یکی از منابع آب جهت ساخت دیوار است و نظیر این گونه چاها در این سطح ممکن است زیاد باشد اما به دلیل انباشت خاکههای رسوبی و پرشدگی دهانه ی آنها، بدرستی مشخص نیست.
ج) قنات ها:
تعداد دو حلقه حفره مشکوک به قنات در ضلع جنوب غربی مجموعه قلعه یزدگرد شناسایی شده که ماهیت آنها بدرستی مشخص نیست.اما توصیف آنها چنین است:
۱- گودالی در اراضی ولیه که دهانه آن در هنگام خاکبرداری جهت احداث کانال نهر زیتون بیرون آمد، به گفته ی اهالی در جهت غربی آن و در فاصله در حدود ۵۰ متری دو گودال مشابه پس از خاکبرداری مشخص شده که توسط خاک دوباره پر شده است. این گودال در کنار جاده ی خاکی که مسیر باغها و زمین زراعی است قرار دارد و کانال نهر زیتون در جهت شرقی آن و با فاصله کمی در حدود ۵ متری آن واقع شده است. موقعیت جغرافیایی آن در طول جغرافیایی .۴۵۵۶۳۴.۶ و عرض جغرافیایی ۳۴۳۲۲۰.۸ و ارتفاع آن از سطح دریا ۹۹۷ متر است.